Hoe werkt bewustwording over de dood bij kinderen?

Eigenlijk wil je dat kinderen zo min mogelijk met de dood te maken hebben. Toch krijgen mensen regelmatig op jonge leeftijd al te maken met de dood. Soms een ver familielid, soms iemand die heel dichtbij staat. Hoe kun je vragen van kinderen hierover beantwoorden? Hoe ga je om met bewustwording van kinderen over de dood?

Nieuwsgierige vragen van kinderen

Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Ze willen alles weten en schromen niet om hun vragen te stellen. Wanneer iemand in hun omgeving komt te overlijden, kunnen er dan ook snel vragen over komen. Ouders zien hier wel eens tegenop. Wat als zij de antwoorden niet hebben? Hoe kun je een antwoord geven op een vraag waarvan je het antwoord zelf niet weet?

De dood bespreekbaar maken

Sommige gezinnen hebben het wel eens over de dood. Kinderen stellen hier uit zichzelf vragen over of het gezin krijgt onverhoopt te maken met verlies, waardoor de dood ineens heel dichtbij kan komen. Toch heeft niet ieder gezin het hierover. Aan de andere kant wil je kinderen ook een beetje beschermen voor alles wat met de dood te maken heeft.  Kinderen hebben vaak op natuurlijke wijze al te maken met de dood. Ze zien het bijvoorbeeld in bepaalde tekenfilmseries of ze zien een dode vogel liggen. Dit roept wel vragen bij hen op. Wat is de dood eigenlijk? Wat komt er na de dood? En: waarom gaan mensen eigenlijk dood?

De lading eraf halen

Het is goed om hier open over te praten. De dood hoeft geen groot mysterie te blijven. Het hoeft niet iets te zijn wat in huis onbesproken blijft. Door het te hebben over de dood, haal je er de lading ook een beetje vanaf. Wanneer er niet over gepraat wordt, kan het een groter obstakel worden om dit uiteindelijk te bespreken.

Hoe gaan kinderen om met de dood?

Hoe kinderen omgaan met de dood en hoe bewust zij hiervan zijn, verschilt per leeftijd.

– 0 t/m 6 jaar: Hele jonge kinderen hebben nog geen besef van de dood. Wanneer zij dichterbij de zes komen, beginnen zij meestal te snappen dat er verschil zit tussen leven en dood. Het definitieve is alleen nog moeilijk te bevatten.

– 6 t/m 12: Het besef begint langzaam door te dringen, maar de dood is wel iets wat afstand heeft van hun eigen leven.

– 12 jaar en ouder: Deze periode wordt gekenmerkt door zingeving en ontwikkeling van een eigen identiteit. Zeker wanneer zij voor het eerst met een overlijden te maken krijgen kan dit hard aankomen, nu zij snappen dat dit een mogelijkheid is.

Hoe vertel je jouw kind dat iemand is overleden?

Veel kinderen krijgen te maken met een overlijden, bijvoorbeeld van een grootouder. Een kind merkt snel dat er iets aan de hand is in het gezin wanneer iemand is overleden. Je kunt het kinderen daarom het beste zo snel mogelijk vertellen. Door het direct te vertellen, kun je de eerste verwarring en twijfel wegnemen. Probeer vervolgens – op een iets later moment – ruimte te creëren voor gevoelens en emoties. Je kunt bespreken wat je kinderen voelen en vragen beantwoorden.

Hoe kinderen zelf met verlies omgaan

Als ouder is het goed om bij gesprekken over de dood duidelijkheid te bieden. Wees vooral eerlijk. Eufemismen kunnen namelijk averechts werken. Wanneer je bijvoorbeeld zegt dat een oma alleen maar ‘slaapt’, wekt dit verwarring op. Iemand die slaapt, wordt immers ook weer wakker. De vraag kan opkomen waarom oma dan juist niet wakker wordt. Het kan zelfs tot angst leiden. Want wanneer je zelf ‘s avonds gaat slapen, is er dan ook een kans dat je niet meer wakker wordt? Zo kan een verzachtend woord juist meer angst creëren. 

Rouw- en verliesbegeleiding bij De Kinderhoeksteen


Het kan lastig blijven om met je kinderen over de dood te praten, zeker na een overlijden. Je wilt verdriet of angst het liefste wegnemen, en je wilt niet het verkeerde zeggen. De Kinderhoeksteen helpt kinderen en gezinnen met rouw- en verliesbegeleiding. In ieder gezin verloopt dit anders, omdat iedereen een eigen rouwproces doorgaat. Zeker wanneer kinderen net bewust worden van de dood en wat dit inhoudt, kan dit een lastige periode zijn om hier – naast je eigen rouw – mee om te gaan. Daarom kan ik helpen om jou en je kind(eren) hierin te ondersteunen. Je kunt hier meer informatie aanvragen.

Integrale samenwerking bij rouw- en verliesverwerking in de regio

Een jong gezin in de bloei van hun leven heeft net hun tweede kind gekregen, maar ze zitten op een donkere wolk. Wat een fijne tijd moet zijn met elkaar als jong gezin, is nu elke dag weer een gevecht en een grote uitdaging. Wanneer er iets niet goed gaat in het gezin door ziekte of overlijden, heeft dat veel impact. Naast de medische zorg, is het daarom enorm belangrijk integrale zorg te bieden voor het gezin.

Wat is integrale zorg?

Wat is eigenlijk integrale zorg? Voor mij draait het hierbij vooral om de psychosociale medisch gerichte zorg. Met andere woorden, een zorg waarbij er aandacht is voor alle gevolgen van ziekzijn. Vaak wordt er wel samengewerkt door verschillende hulpverleners, maar blijft ieder op zijn eigen eilandje. In mijn optiek helpen we mensen alleen het beste door het gezin centraal te stellen. Daarbij staan zij in het midden met de zorgverleners daaromheen. Daar help ik graag bij.

Onzekerheid en stress

Hoe dit tot uiting komt, licht ik graag toe aan de hand van de situatie uit de inleiding. Bij dit gezin was ik door het ziekenhuis ingeschakeld om te observeren wat er nodig is aan hulp. Het dochtertje van acht maanden groeit en ontwikkelt zich niet, spuugt heel erg veel en heeft al vele opnames in het ziekenhuis gehad de afgelopen maanden. Toch is er tot nog toe geen duidelijke oorzaak gevonden wat er met haar aan de hand is. Dit brengt veel onzekerheid en stress met zich mee, met name bij moeder om de voeding erin te krijgen en er in te houden. Daardoor is er inmiddels een vicieuze cirkel is ontstaan binnen het gezinssysteem.

Veel zorg gehad

De zwangerschap en bevalling gingen al niet vanzelf en was heel anders dan bij hun eerste twee kinderen. De afgelopen maanden hebben ze vele dokters gezien en vaak in het ziekenhuis gelegen. Dat heeft geresulteerd in dat er een voedingssonde is geplaatst en ouders de voeding nu via de sonde geven. De thuiszorg is oproepbaar voor als de sonde eruit gaat, maar verder staan ouders er alleen voor. Daardoor neemt de onzekerheid alleen maar toe.

Luisterend oor

Door met zowel moeder als vader gesprekken te voeren en hun een luisterend oor te bieden voor hun beleving, te bevestigen dat ze het goed doen als ouders en aansluiten op de hulpvraag achter de onzekerheid is er al meer rust gekomen. Door mijn kennis op medisch vlak als kinderverpleegkundige en op psychosociaal gebied als verliesbegeleider kan ik op een breed vlak adviezen en handvatten geven en benader ik de situatie anders dan wat ze gewend zijn.

Opbouwen van (veer)kracht

Vanuit mijn systemische werkwijze werk ik met de ouders aan het opbouwen van veerkracht en weerbaarheid waardoor zij meer rust, regie en steun aan elkaar ervaren. Het effect is nu dat hun kindje veel minder spuugt, zich weer ontwikkeld en groeit. In een tijd van vier weken is het kindje bijna 500 gram gegroeid! En ze ontwikkelt zich weer actief. We zijn er nog niet, er lopen nog allerlei onderzoeken. Door elke week begeleiding te bieden door middel van een huisbezoek, af en toe telefonisch vragen te beantwoorden is het kindje nu al twee maanden niet opgenomen in het ziekenhuis.

De kern

Echt aanwezig zijn en de tijd nemen voor de angst en emoties en het totale gezinssysteem kan zo veel meer betekenen als er ziekte in je gezin binnenkomt. Dat kan leiden tot een mooie samenwerking tussen ziekenhuis, netwerk integrale kindzorg, mij en het gezin. Dit is voor mij de kern van psychosociale familie gerichte zorg. Zelf op zoek naar een samenwerking of ben je op zoek naar hulp? Dan help ik je graag. Neem contact met mij op!

De fase van rouw bij kinderen: wanneer grijp je in?

Een verlies is altijd ingrijpend. Op het moment zelf, waarop schok en onbegrip de boventoon kunnen voeren. Maar zeker ook achteraf: waarna een vaak lang verwerkingsproces van rouw en verlies begint. Kinderen gaan op een andere manier met rouw om dan volwassenen. Hoe kun kind(eren) hierbij helpen? Wanneer is het nodig om in te grijpen en wanneer kun je ouders adviseren hun kind beter even het eigen proces door laten gaan?

Na het verlies

De schok van het verlies is achter de rug. De uitvaart is geweest en je gaat het leven weer oppakken. Tussen dat moment en het verlies zelf, zit vaak weinig tijd. Hierdoor is de rouw eigenlijk pas net begonnen. Rouw is een vaak langdurig proces met veel verschillende emoties. Iedereen gaat hier verschillend doorheen. Maar wel kun je als zorgverlener adviezen en handvatten bieden om ouders en kinderen erbij te ondersteunen.

Kinderen en het rouwproces

Kinderen gaan anders met rouw om dan volwassenen. Zij hebben een eigen rouw- en verliesproces dat op andere momenten en andere manieren tot uiting komt. Net als bij volwassenen is dit bij ieder kind anders. Wel zijn er een paar kenmerken die hierbij vaak voorkomen. Zo verloopt rouw in fases. Soms is een kind even heel verdrietig en is de rouw heel merkbaar. Daarna kan het ook ineens over zijn: dan gaat het kind weer even spelen, alsof er niets aan de hand is. Het kan prettig zijn voor de ouders om ervan bewust te zijn dat kinderen in stukjes rouwen, dat is heel normaal. Wanneer ze dat weten, is het gemakkelijker het tempo te accepteren dat het kind nodig heeft.

Maak emoties bespreekbaar

Kinderen voelen veel emoties, maar zij begrijpen die emoties niet altijd. Daarom is het wel zinvol om het met kinderen te hebben over wat ze voelen. Soms weten we ze wel wat ze voelen, maar hebben ze de juiste woorden hier nog niet voor. Dit kun je voor hen inzichtelijk maken. Je geeft dan aan dat het verdriet is, boosheid of machteloosheid wat ze voelen. Door het hierover te hebben, help je een kind om hun emoties te begrijpen. Is het lastig om met het kind deze emoties bespreekbaar te maken? Dan kan het helpen om hier materiaal bij te gebruiken. Misschien dat een kind er niet graag over wil praten, maar heeft het wel een andere uitlaatklep zoals tekenen. Dan kan een tekening gebruikt worden om het een en ander bespreekbaar te maken. Er zijn ook boekjes en liedjes over rouw die kunnen helpen. Ik help je graag aan wat goed materiaal om hierbij te helpen.

Vragen over de dood

Wanneer kinderen te maken krijgen met een overlijden van een familielid, hebben zij vaak veel vragen. Zeker wanneer dit de eerste keer is dat zij dit hebben meegemaakt. Zeker vanuit de ouders is het belangrijk om gewoon eerlijk te zijn. Geef aan dat het oké is om niet alle antwoorden te hebben of soms niet goed te weten hoe ze met bepaalde vragen om moeten gaan, zoals de vraag of de overledene nooit meer terugkomt. Het is voor de ouders ook prima om aan te geven dat ze het antwoord simpelweg niet weten.

Wanneer grijp je in?

Is het nodig om op bepaalde momenten in te grijpen of het kind extra te ondersteunen? Het is altijd goed om ruimte te creëren waarbij het kind het kan hebben over emoties en om vragen. Maar soms vinden ouders het heel lastig. Ze willen eigenlijk niet dat hun kind te maken krijgt met rouw en verdriet. Het liefste zien ze hun kind natuurlijk zorgeloos en blij. Ouders kunnen hiermee worstelen, maar ook kinderen kunnen te maken hebben met schuldgevoelens. Ze willen hun ouders niet belasten met nog meer verdriet. Soms kan het daarom zinvol zijn om rouwbegeleiding te adviseren.

Rouwbegeleiding voor kinderen

Ik ben Sabina Krijger en begeleid bij De Kinderhoeksteen kinderen bij rouw en verlies. Elke situatie is anders en ieder kind reageert hier op een eigen manier op. Ik help met verschillende materialen en methodes om voor hen de emoties inzichtelijk te maken en deze te kunnen bespreken. Hierdoor wordt het ook gemakkelijker voor kinderen om de emotie een plekje te geven. Hierbij kan ik ouders ook in het proces begeleiden. Maar ook zorgverleners kunnen bij mij terecht, om meer te weten over hoe zij kinderen en families kunnen begeleiden in een rouwproces. Neem gerust contact met mij op.

Levend verlies maakt rouwen soms ingewikkeld. Rouwbegeleiding helpt.

Rouwen gebeurt niet altijd in geval van een overlijden. Bij levend verlies is er ook sprake van een rouwproces. Hierbij gaat het om een soort chronische rouw. Een levend verlies duidt op de terugkerende gevoelens van rouw die je ervaart wanneer iemand te maken krijgt met een chronische ziekte of beperking. Het proces van levend verlies is complex en intensief. Er zullen momenten zijn waarop mensen hier minder goed mee kunnen omgaan. Als zorgmedewerker ben je dan vaak een bron van steun. Maar hierbij kan begeleiding prettig zijn.


Onbegrip bij levend verlies


Want vaak bestaat er in de omgeving onbegrip wanneer er sprake is van levend verlies. De zieke persoon draagt het verdriet altijd met zich mee, maar dit is vaak onzichtbaar voor anderen. Mensen begrijpen niet dat iemand nog niet over iets heen is, zelfs als ze ergens al lang last van hebben. Maar de zieke wordt steeds weer met de beperking geconfronteerd. Het feit dat iets al heel lang speelt, maakt het niet per se makkelijker. Bij levend verlies moet iemand elke dag opnieuw leren leven met het verdriet dat hiermee gepaard gaat. Zo kunnen ze stukje bij beetje een deel van zichzelf verliezen.

Verwerking

De verwerking loopt anders dan bij een verlies door bijvoorbeeld een overlijden. Dat komt doordat de rouw in de loop van de tijd niet in intensiteit afneemt, maar het kan juist toenemen zodra de realiteit steeds confronterender wordt. Het rouwproces gaat met pieken en dalen. Het zijn geen fasen die elkaar opvolgen met een einde in zicht. Integendeel, de vier rouwtaken zullen steeds weer terugkeren. Een nieuwe situatie kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat je weer geconfronteerd wordt met de beperkingen die de ziekte of aandoening tot gevolg hebben.

Vermoeiend proces

Het rouwproces bij levend verlies is een vermoeiend proces. Mensen kunnen veel verdriet, boosheid en schuldgevoelens ervaren. Zo is het lastig te aanvaarden dat een ziek kind anders is en bepaalde dingen niet kan die andere kinderen wel kunnen. Bovendien moeten ouders en kinderen leren omgaan met opmerkingen van anderen en onbegrip uit de omgeving. Kortom: er is veel werk te verzetten op het gebied van aanpassen aan de nieuwe situatie en beperkingen van de zieke ouder of het zieke kind.

Omgaan met levend verlies

Soms hebben mensen de ziekte geaccepteerd, maar (pas) als ze de consequenties daarvan in levende lijve ondervinden, begint een nieuw acceptatieproces. Op bepaalde momenten kan het verlies weer levendig voor de deur staan. Het is dus een verlies dat nooit eindigt. Het verdriet gaat nooit weg, omdat ze er iedere dag mee worden geconfronteerd. Er zullen momenten/perioden zijn dat het verdriet minder draaglijk is. Het is dan goed om extra ondersteuning te zoeken in de vorm van rouwbegeleiding bij levend verlies. Zorgmedewerkers zijn vaak het eerste aanspreekpunt.

Rouw- en verliesbegeleiding

Het kan ingewikkeld zijn te weten wat je hierbij precies moet doen of zeggen. Uit ervaring als de kinderverpleegkundige weet ik dat dit aspect lang niet altijd even duidelijk naar voren komt in opleidingen. Daarom help ik zorgmedewerkers bij De Kinderhoeksteen om hiermee om te gaan en een brede begeleiding te kunnen aanbieden. Als rouw- en verliesbegeleider help ik zorgpersoneel bij hun rol in de emotionele begeleiding en bij het vormgeven van de psychosociale begeleiding thuis.

De Kinderhoeksteen

Mocht je werkzaam zijn in de zorg en hier interesse in hebben, of mocht je zelf een ouder zijn en te maken hebben met levend verlies, dan ondersteun ik je graag. Neem contact op of kijk op de website voor meer informatie.

Invloed van creatieve middelen op kinderen tijdens rouwproces

Elk kind rouwt op zijn of haar eigen manier na een ingrijpende gebeurtenis zoals een overlijden. Hierbij komen heftige emoties kijken, die soms te overweldigend zijn om mee om te gaan. Niet elk kind is in staat om te praten over zijn gevoelens, zijn gevoelens te verwoorden of te uiten. Het kind kan bepaalde gevoelens nog niet plaatsen, bezit nog niet de nodige tools of heeft nog niet de woordenschat opgebouwd om hier woorden aan te geven. Zeker jonge kinderen vinden het vaak lastig om over gevoelens te praten. Als zorgmedewerker kan het lastig zijn kinderen hierbij te ondersteunen. Bij De Kinderhoeksteen help ik kinderen op een creatieve manier om te gaan met de gevoelens die bij het rouwproces komen kijken en dit spelenderwijs te verwerken.


Problemen in ontwikkeling


Wanneer bepaalde emoties niet of nauwelijks besproken worden, kunnen complicaties in de rouw ontstaan, wat je bijvoorbeeld merkt aan gedragsproblemen. Het kind loopt ergens vast en blijft stilstaan in de ontwikkeling. Kinderen hebben steun van volwassenen nodig en de ruimte om richting te geven aan hun rouwproces. Maar tegelijkertijd willen kinderen – zeker oudere kinderen – hun familieleden vaak niet tot last zijn. Ze doen zich dan groot voor en stoppen hun gevoelens weg, terwijl ze juist extra begeleiding nodig hebben. Een zorgmedewerker kan deze rol vervullen, ook door het kind en/of de ouders door te verwijzen naar rouwondersteuning.



Signalen rouwcomplicaties

Signalen dat een kind extra ondersteuning kan gebruiken bij het rouwverwerkingsproces zijn bijvoorbeeld veel woede, verdriet, schuldgevoelens of angst uiten, verminderde eetlust, buikpijn, slaapproblemen, concentratieproblemen, gedragsproblemen (driftbuien, ongehoorzaamheid), schoolproblemen, bedplassen, stemmingswisselingen, depressieve klachten, veel lichamelijk contact zoeken, maar ook als een kind zich helemaal niet uit, kan dit een belangrijk teken zijn.

Inzicht in rouwproces

In de praktijk krijgt het kind de ruimte om zijn of haar verdriet te uiten en leert hij begrijpen waar gevoelens vandaan komen. Als ouder krijg je daarnaast meer inzicht in hoe het rouwproces van jouw kind verloopt en wat er in zijn hoofd omgaat. Dit maakt het makkelijker om te communiceren en verbinding te maken met je kind. Creatief bezig zijn helpt om de verbinding met het gevoel te herstellen. De gevoelens die het kind niet onder woorden kan brengen worden zo zichtbaar en zijn zo beter hanteerbaar.


Creatieve werkvormen


Bij de rouwtherapie maak ik gebruik van verschillende creatieve werkvormen, afhankelijk van de leeftijd en ontwikkelingsfase van het kind. Denk bijvoorbeeld aan tekenen, schilderen, schrijven, spel en muziek. De opdrachten zijn erop gericht om emoties te kunnen uiten, maar ook om troost en steun te bieden. Door iets tastbaars te maken, kun je mooie herinneringen aan de overledene vastleggen en dit een plekje geven.

Ondersteunen

Als zorgmedewerker kan het zinvol zijn met kinderen en ouders te praten over gevoelens, en aangeven dat er mogelijkheden zijn op het gebied van (creatieve) uitlaatkleppen. Om te weten wat de opties zijn en zelf beter beslagen ten ijs te komen, kan het prettig zijn hier de samenwerking op te zoeken met een rouw- en verliesbegeleider. Bij De Kinderhoeksteen help ik zorgpersoneel bij hun rol in de emotionele begeleiding en bij het vormgeven van de psychosociale begeleiding thuis en ondersteun in ouders en kinderen bij psychosociale problemen tijdens ziekte en overlijden. Neem gerust contact op.



De Kinderhoeksteen: https://dekinderhoeksteen.nl/

Psychosociale ondersteuning: https://dekinderhoeksteen.nl/begeleiding/rouw-en-verliesbegeleiding-kind-en-ouders/

Rouwen: hoe doe je dat? Rouwbegeleiding kan helpen

Als het gaat om rouwen, is er geen routekaart die je klakkeloos kunt volgen. Voor volwassenen niet, en zeker niet voor kinderen. Rouwverwerking is een complex proces, dat bij ieder persoon anders verloopt. De omstandigheden van het verlies hebben invloed op de verwerking ervan, maar ook de persoonskenmerken (zoals veerkracht), leeftijd en ontwikkelingsniveau (van het kind). Zeker als je nog niet eerder te maken hebt gehad met rouw, kan het lastig zijn om te weten hoe je dit het beste kunt doen. Voor zowel ouder als kind is er daarom de mogelijkheid tot rouwbegeleiding tijdens dit moeilijke proces.


Proces van rouwen

Voor jou als volwassene kan het rouwverwerkingsproces een erg lastige periode zijn.

Kinderen zijn erg gevoelig en pikken emoties gauw op. Wanneer ze niet begrijpen wat er aan de hand is, kunnen ze hierdoor angstig, somber of verdrietig raken. Omdat ze nog geen woorden aan hun gevoelens kunnen geven, of hun emoties kunnen plaatsen, kunnen hieruit gedragsproblemen ontstaan.


Rouwtaken


Ieder rouwproces bestaat uit een aantal stappen, die ook wel rouwtaken worden genoemd. Dit zijn:
– aanvaarden dat het verlies heeft plaatsgevonden
– gevoelens en reacties ervaren die volgen op het verlies
– aanpassen aan een nieuw leven waar de overledene geen deel meer van uitmaakt
– overledene emotioneel een plaats geven en draad van het leven weer oppakken


Rouwen bij kinderen

Het rouwproces bij kinderen verschilt van volwassenen. Zowel jonge kinderen als oudere kinderen vinden het meestal lastig om over hun gevoelens te praten. Ze hebben nog niet de ervaring en tools om met hun gevoelens om te gaan. Kinderen rouwen meestal in stukjes, waardoor het rouwproces een lange nasleep heeft. Andere omstandigheden kunnen ook meespelen die het rouwproces beïnvloeden. Bijvoorbeeld hoe het overlijden is gebeurd, de omstandigheden na het overlijden, hoe het kind is geconfronteerd met het nieuws, wat eraan vooraf ging, de relatie met de overledene, hoe de omgeving reageert en hoeveel steun er is.

Uitstel van verwerking


Wanneer de omstandigheden bij een overlijden niet direct duidelijk zijn voor jonge kinderen, kan er uitstel van verwerking plaatsvinden. Hoe ouder het kind wordt, hoe meer het besef groeit. Er bestaat dan een grotere kans dat problemen op latere leeftijd terugkeren, omdat het verwerkingsproces onvolledig is.

Rouwtips kinderen

– Zorg voor een vertrouwde omgeving, structuur en een open en eerlijke communicatie. Dit geeft het kind houvast nadat er een stuk zekerheid en veiligheid wegvalt.
– Leg je kind niet te veel op en laat het zijn of haar eigen tempo volgen. Een rouwproces kent geen deadline, dus neem er de tijd voor.
– Blijf in contact met je kind: kinderen hebben een luisterend oor nodig. Vooral oudere kinderen hebben de neiging zich veel terug te trekken, terwijl ze eigenlijk meer aandacht en troost nodig hebben.
– Laat je kind zijn emoties delen: door te praten of ze op een andere manier te uiten, bijvoorbeeld door te schrijven, tekenen, of spelen.
– Houd de herinnering aan de overledene levend, bijvoorbeeld door foto’s te bekijken.


Rouwtips ouders

– Gun jezelf de tijd om te rouwen en stil te staan bij het verlies: neem de tijd die je nodig hebt en wees geduldig, accepteer dat het tijd kost, en dat dit voor iedereen anders is.
– Pak je rust: rouwen kan veel energie vergen, belangrijk om je lichaam en geest rust te gunnen.
– Erken het verlies: het kan soms lang duren voordat het verlies volledig doorgedrongen is.
– Laat het verdriet en alle bijkomende emoties toe; laat jezelf de pijn van het verlies voelen; krop het niet op, onderdruk het niet, maar laat je tranen de vrije loop.
– Gun jezelf je eigen manier van rouwen: de een heeft vooral behoefte aan praten, terwijl de ander liever dingen opschrijft, dit is allemaal oké.
– Sluit jezelf niet te veel af en trek jezelf niet te veel terug, maar zoek steun bij anderen en (de juiste) afleiding.


Professionele rouwbegeleiding

Tot slot: vraag om hulp als je denkt dat je het kunt gebruiken. Iedereen is uniek en elke situatie vraagt om een eigen aanpak. Zo kan professionele rouwbegeleiding een goede keuze zijn wanneer je het gevoel hebt dat jij of je kind ergens vastloopt. Dat kan bij De Kinderhoeksteek, gespecialiseerd in rouw- en verliesbegeleiding van kind en ouders. Zij helpen om de juiste uiting van rouw te vinden en beter te communiceren met je kind.

Rouw en verlies: EFT schiet te hulp!

Er zijn verschillende manieren waarop mensen rouwen. Dat geldt voor volwassen, maar ook voor kinderen. De een wil van nature veel delen en is erg naar buiten gericht, de ander houdt gevoelens sneller voor zichzelf. Voor kinderen is rouw vaak een onbekend en verwarrend proces. Ondersteuning kan dan wenselijk zijn. En een mooie vorm van hulp en ondersteuning bij rouwen, is een EFT-behandeling.

Bijkomende emoties

Het verliezen van een oma, opa, vader of moeder heeft een grote impact op kinderen. Op zulke momenten komen er verschillende emoties aan bod. Het wordt bijvoorbeeld in de vorm van boosheid geuit. Ze worden kwaad doordat het verlies dwars blijft zitten. Of er ontstaat angst. Ze worden bang om nog iemand te verliezen of bang door alles wat ze voelen. In de meeste gevallen bestaat het rouwproces uit een combinatie van allerlei emoties. Zowel angst, boosheid als verdriet. Om ouders en kinderen te helpen bij rouw en verlies, kan het verstandig zijn ze door te verwijzen naar psychosociale hulpverlening.

Wat is EFT?

Bij De Kinderhoeksteen maak ik bijvoorbeeld gebruik van EFT. EFT staat voor ‘Emotional Freedom Techniques’. Het is een combinatie van kennis uit de Chinese geneeskunde en uit de moderne psychologie. Met simpele technieken heeft EFT een sterke invloed op de hersenen. De gebieden waar een te hoge prikkelactiviteit is,  worden gekalmeerd. Hierdoor kunnen negatieve gevoelens en belastende herinneringen beter verwerkt worden. EFT haalt het rouwverdriet niet weg, maar helpt kinderen ermee omgaan.

Kloppen en praten

Tijdens de EFT-behandeling worden verschillende handelingen uitgevoerd. Zo klop ik zachtjes op meridiaanpunten. Deze punten komen voor in de kruin tot aan de topjes van de vingers en tenen. Door de klopjes worden de hersenen geactiveerd, maar ontspant het lichaam. Tegelijkertijd voeren we een gesprek over het verlies. Omdat dus de relaxatierespons activeert, dooft de stressrespons. Het kind krijgt hierdoor meer ruimte en rust om met de rouwgevoelens om te gaan.

Plekje geven

In een chaos van emotie zie ik dat EFT de gewenste rust kan bieden. Vaak is na een behandelingen daar al resultaat van te merken, aangezien tijdens het behandelen het verwerken al begint. Dit is niet altijd een lineair proces. Soms zijn er meerdere behandelingen nodig, soms maar een paar.

Over de Kinderhoeksteen

Bij de Kinderhoeksteen kunnen ouders en kinderen, maar ook zorgpersoneel, terecht voor (hulp bij) psychosociale ondersteuning. Als voormalig kinderverpleegkundige merkte ik dat rouwen tot het standaard lespakket behoort. Toch is het een niet te onderschatten onderdeel van het werk. Daarom heb ik als rouw- en verliesbegeleider een verdiepingsmodule ontwikkeld voor kinderverpleegkundigen om de kennis over psychosociale begeleiding te vergroten. Dan sta je er als zorgmedewerker niet alleen voor.

De Kinderhoeksteen: https://dekinderhoeksteen.nl/

Psychosociale ondersteuning: https://dekinderhoeksteen.nl/begeleiding/rouw-en-verliesbegeleiding-kind-en-ouders/

Het belang van preventieve psychosociale begeleiding!

Om je heen zie je altijd gelukkige gezinnen. Papa en mama zijn nog bij elkaar en iedereen is gezond. Maar wat als één van de ouders te maken krijgt met een ongeneeslijke ziekte? Omgaan met een ingrijpende gebeurtenis is niet makkelijk voor kinderen. Ze hebben geen idee wat er allemaal gebeurt of vinden het lastig om er over te praten. Als zorgverlener kun je tijdig en preventief actie ondernemen om eventueel trauma te voorkomen. Bijvoorbeeld door doorverwijzing naar de rouw- en verliesbegeleider.

Onbegrip

<i>Terwijl eerst altijd nog vriendinnetjes langs mochten komen, houden papa en mama dit de laatste tijd steeds meer tegen. Het liefst willen ze rust in huis, of dat ik bij anderen speel, maar ik wil ook thuis zijn. Ik weet dat mama zich niet lekker voelt en dat het helemaal niet goed met haar gaat. Dat vind ik lastig, want ik begrijp niet goed wat er gebeurt. Papa zei dat mama misschien niet beter wordt. Maar wat betekent dat? Door alle gedachtes voel ik me druk in mijn hoofd en ben ik vaak boos. Ik wil gewoon dat mama weer gezond is.</i>

Medische perikelen

<i>Papa en mama zijn steeds vaker te vinden in het ziekenhuis. Ik mag niet mee, papa en mama willen liever dat ik bij oma blijf. Ik word vaak bang van wat de dokters zeggen en word dan weer boos. Mama begint er ook steeds gekker uit te zien. Ze is kaal en eigenlijk heel vaak moe. Het maakt mij verdrietig dat er zoveel aan het veranderen is. Ik voel me alleen, maar papa en mama zijn al zo verdrietig dus zeg ik maar niks.</i>


Preventief handelen

Het verliezen van een ouder is wellicht het moeilijkste wat er is voor een kind. Niet alleen omdat ze verdrietig zijn, maar ook omdat er vaak een gebrek aan begrip is. Ze worden overspoelt met emoties, waarmee ze moeilijk uit de voeten kunnen. Vaak is het lastig voor ouders en kinderen te weten welke mogelijkheden er zijn naast de medische begeleiding. Als zorgverlener kun je doorverwijzen om preventief hulp in te schakelen. Psychosociale begeleiding helpt bij het verminderen of voorkomen van emotionele littekens.

Psychosociale begeleiding

Bij de Kinderhoeksteen worden kinderen, gezinsleden maar ook zorgpersoneel ondersteund bij een rouw- of verliesproces. Er wordt voornamelijk een accent gelegd op de wisselwerking tussen het gedrag van de kinderen en de omgeving. Ook wordt er ruimte

gecreëerd om het verlies bespreekbaar te maken en te verweven met de toekomst. Dat heeft tijd en aandacht nodig, iets wat er niet altijd is tijdens ziekte. Daarom is het ook zo belangrijk om vroegtijdig actie te ondernemen.

De Kinderhoeksteen

In mijn ervaring als kinderverpleegkundige merkte ik dat omgaan met rouw en verlies niet tot het standaard lespakket behoort. Toch is het een niet te onderschatten onderdeel van het werk. Daarom heb ik als rouw- en verliesbegeleider een verdiepingsmodule ontwikkeld voor kinderverpleegkundigen om de kennis over psychosociale begeleiding te vergroten. Dan sta je er als zorgmedewerker niet alleen voor.

Psychosociale begeleiding: https://dekinderhoeksteen.nl/begeleiding/

De Kinderhoeksteen: https://dekinderhoeksteen.nl/

Rouw- en verliesbegeleider: https://dekinderhoeksteen.nl/even-voorstellen/

Gezin en ziekte: rust, orde en overzicht terugvinden

Zodra er een ongeneeslijke ziekte een gezinslid treft, krijgt het hele gezin ermee te maken. Ziekte heeft een grote impact op de naasten. Door alle indrukken van de ziekte, kan er een periode van chaos en paniek ontstaan. Het normale leven oppakken is op zulke momenten lastig. Het is hierbij belangrijk elkaar te betrekken bij het proces en met elkaar te blijven communiceren. De Kinderhoeksteen kan hier een ondersteunende rol in spelen.

Impact op gezin

Zodra iemand uit het gezin ongeneeslijk ziek is, staat de tijd even stil. Veel is onzeker, onduidelijk of onvoorspelbaar. Niks eromheen is op dat moment belangrijker dan dat. Doordat zulk nieuws impact heeft op het gezin, ontstaat er onrust. Vooral voor kinderen kan het een flinke klap zijn. Kinderen ervaren vaak een enorme eenzaamheid in hun gevoelens. Doordat ze de ouders niet willen belasten met hun zorgen maar ook omdat ze het vaak niet kunnen verwoorden. Er is wellicht onbegrip of verdriet, waardoor het moeilijk wordt om te concentreren op andere zaken. School gaat steeds moeizamer en kinderen trekken zich terug op zijn of haar kamer. Met alle moeilijkheden bij elkaar, raak je als gezin het overzicht kwijt.

Geen grip

Ook als zorgverlener kan het lastig zijn te weten waar de kinderen baat bij hebben. Het liefst stel je de kinderen zoveel mogelijk gerust, maar dat is moeilijk wanneer er nu eenmaal weinig goed nieuws is. Wat belangrijk is een zekere mate van orde te bieden, zowel mentaal als praktisch. Duidelijke boodschappen en helpen bij  het vinden van een nieuw ritme. Communiceren is hierbij de eerste en belangrijkste stap. Maar wees ten alle tijden eerlijk in je communicatie. Kinderen voelen het aan als er iets niet klopt en dat geeft nog meer onrust en onzekerheid. Daarbij is belangrijk dat je doet wat je zegt en zegt wat je doet. Op welk niveau je communiceert met kinderen, ligt uiteraard aan de leeftijd.

Hulp bij communicatie

Voor de één is het communiceren makkelijker dan voor de ander. Kinderen vinden het in het algemeen lastig om zich te uitten in een moeilijke periode. Als zorgverlener neem je vaak het voortouw in een heldere en open communicatie. Wanneer je dit lastig vindt, kan een rouw- en verliesbegeleider dan ondersteunend zijn. Een begeleider kan adviseren over gespreksvoering, maar ook in gesprek met kinderen, zodat ze zich kunnen uiten. Het doel van een goed gesprek met de kinderen is inzicht krijgen in de belevingswereld, om die vervolgens weer te kunnen bespreken.

Tastbare middelen

De Kinderhoeksteen maakt gebruik van verschillende tastbare middelen om de emoties van kinderen duidelijk te krijgen. Het zogeheten ‘POPtalk’ is daar één van. Met verschillende poppetjes en andere materialen kunnen er bepaalde verhalen of situaties nagebootst worden, waar de emoties van een kind duidelijk worden. Ook creatieve middelen kunnen een vorm van communicatie zijn. Kinderen tekenen bijvoorbeeld hoe ze zich voelen of schrijven of spelen muziek. Dit allemaal ter ondersteuning bij het gesprek.

Over de Kinderhoeksteen

Sabina Krijger is een erkend rouw- en verliesbegeleider, die klaarstaat voor zorgpersoneel, ouders en kinderen: ‘Ik kan steun bieden bij psychosociale problemen tijdens ziekte en overlijden. In mijn ervaring als kinderverpleegkundige merkte ik dat omgaan met rouw en verlies niet tot het standaard lespakket behoort. Toch is het een niet te onderschatten onderdeel van het werk. Dit hoef je niet alleen te doen. Bij De Kinderhoeksteen help ik je graag.’

Communiceren: https://dekinderhoeksteen.nl/begeleiding/poptalk/

De Kinderhoeksteen: https://dekinderhoeksteen.nl/

Rouw- en verliesbegeleider: https://dekinderhoeksteen.nl/begeleiding/rouw-en-verliesbegeleiding-kind-en-ouders/

Het gezin betrekken bij het afscheid: hoe doe je dat en wie kan helpen?

Als je werkzaam bent in de gezondheidszorg, hoop je dat je zieke patiënten beter worden. Natuurlijk is dat helaas lang niet altijd het geval. Wanneer iemand ziek is en gaat overlijden, heeft dat veel impact op de familie. Zeker wanneer er nog jonge kinderen in het spel zijn. Het kan lastig zijn te weten op welke manier gezinsleden betrokken worden in het afscheid. Wat kunnen kinderen wel aan en wat niet? Wie kan je inschakelen in dit proces? Bij De Kinderhoeksteen help ik je graag met dit soort vraagstukken.

Ingrijpende gebeurtenis

De ziekte en dood van een naast familielid is natuurlijk voor iedereen ingrijpend, of het nu volwassenen gaat of kinderen. Als zorgmedewerker maak je dit mogelijk geregeld mee. Maar waar je volwassenen met enkele woorden de strekking kunt overbrengen, is voor kinderen de dood een erg ingewikkeld concept. Ze vinden het moeilijk te begrijpen wat er precies gebeurt als er iemand doodgaat. Daarom kan het zijn dat je het moeilijk vindt de boodschap goed over te brengen. Sommige mensen zijn dan ook geneigd om te adviseren het kind weg te houden uit de situatie. Maar voor een goede verwerking is het juist belangrijk dat de dood en rouw genormaliseerd en bespreekbaar worden, vaak juist met degene die de goede antwoorden kan geven.

Concreet maken

Veel mensen hebben de neiging om zaken beter te willen maken voor kinderen, de boel op te lossen. We plakken een pleister en geven een knuffel als een kind gevallen is. Maar de dood is niet op te lossen. Het hoort bij het leven, hoe veel pijn dat ook doet. Door ook met de kinderen te praten over de dood en dit concreet te maken, ontstaat er voor hen ruimte om verdrietig te zijn. Dat concreet maken kan door te benoemen wat er gebeurt. De overledene kan niet meer praten, is niet meer thuis en wordt begraven.

Lange ziekte

Soms gaat er een ziekte aan het overlijden vooraf. Als zorgmedewerker of (kinder)verpleegkundige ben je in die periode nauw bij de familie betrokken. Vaak wordt er niet alleen op het medisch vlak, maar ook op psychosociaal vlak op je gesteund. En ook hierbij is het belangrijk dat de gezonde kinderen meegenomen worden in het proces. Wanneer kinderen weggehouden worden van uitleg of prognoses, kan het namelijk toch nog rauw op hun dak vallen wanneer iemand overlijdt. In overleg met ouders kan overwogen worden samen de uitleg te geven, zodat er duidelijke en heldere antwoorden komen op de vragen die kinderen kunnen hebben.

Afscheid nemen

Afscheid nemen zorgt ervoor dat kinderen kunnen beseffen dat iemand er echt niet meer is en dat ze daar verdrietig om mogen zijn. Dat is een stuk moeilijker wanneer het nieuws erg plotseling komt en het kind niet zelf deel uitmaakt van het afscheid. Dan kan het net voelen alsof het niet echt gebeurt. Wanneer kinderen geen afscheid hebben kunnen nemen, lopen ze daar vaak later in vast. Belangrijk is dus om de ruimte te bieden voor het kind tijdens het afscheid.

Ondersteuning

Voorlichting op het niveau van het kind is daarbij heel nuttig, maar ook andere aspecten zouden kunnen helpen. Denk aan het praten over gevoelens, uitleggen dat verdriet er mag zijn, het opzoeken van (creatieve) uitlaatkleppen. Om ouders hier goed in te kunnen adviseren, kan het prettig zijn hier de samenwerking op te zoeken met een rouw- en verliesbegeleider. Als rouw- en verliesbegeleider help ik zorgpersoneel bij hun rol in de emotionele begeleiding en bij het vormgeven van de psychosociale begeleiding thuis.

 De Kinderhoeksteen

Bij De Kinderhoeksteen ondersteun ik zorgpersoneel, maar ook ouders en kinderen, bij psychosociale problemen tijdens ziekte en overlijden. In mijn ervaring als kinderverpleegkundige merkte ik dat omgaan met rouw en verlies niet tot het standaard lespakket behoort. Toch is het een niet te onderschatten onderdeel van het werk. Dit hoef je niet alleen te doen. Bij De Kinderhoeksteen help ik je graag.

Contact

Swalmdal 1
3894 BK Zeewolde

06 – 295 571 16
Sabina@dekinderhoeksteen.nl

De Kinderhoeksteen

KvK: 628 728 50
BIG nummer: 190 619 789 30

Algemene voorwaarden
Privacy verklaring