Tag Archief van: kind in rouw

Levend verlies: Het voelt  zo oneerlijk!

Een kijkje in de keuken van rouw- en verliesbegeleiding bij De Kinderhoeksteen:

Zeventien jaar ben je. En chronisch ziek. Zo oneerlijk! Leeftijdsgenoten staan volop in het leven, ronden de middelbare school af, kiezen een vervolgstudie en dromen over op kamers wonen. Hoe jouw toekomst eruit gaat zien? Je hebt geen idee. Het is heftig om steeds meer te beseffen dat je niet beter kan worden. Je hebt geen idee wat je moet met je emoties, met je leven, met je toekomst. Het is één grote mix van chaos en onzekerheid. Logisch dat je je afvraagt wat het allemaal waard is, waar je het voor doet. Het leven raast aan je voorbij terwijl jouw wereld een stuk kleiner is geworden.

De tijd van je leven? Niet dus!

Je tienertijd zou de tijd van je leven moeten zijn. Een periode waarin je de wereld gaat ontdekken, met al zijn uitdagingen en verleidingen. En dan bedoel ik niet de uitdagingen die jíj nu op je pad hebt gekregen. Je hebt nergens energie voor en terwijl we samen aan tafel zitten vecht je tegen je verdriet. Maar je tranen mogen er zijn. Laat ze maar komen. Je hoeft het niet allemaal te weten. En je stuurloos en eenzaam voelen is niet meer dan normaal. Want welke zeventienjarige weet hoe je om moet gaan met een chronische ziekte?

Rouwen om alles wat je niet gaat meemaken

Als rouw- en verliesbegeleider loop ik elke week een stukje mee met veel verschillende mensen. Gezinnen waarbij een ouder is overleden, ouders die een kind zijn verloren en geliefden die hun wederhelft voor altijd moeten missen. 

Ook bij chronische ziekte hoort een rouwproces. Rouw om alles wat jij moet laten, terwijl een ander het wel kan. Rouw om alle dromen die je los moet laten, dingen die je zo graag had willen doen, meemaken en ervaren. We noemen het ‘levend verlies’. Het is een zoektocht naar betekenis en ingeving. Een rouwreis die net zo uniek is als ieder ander pad van rouw.


Heb jij in je leven te maken met rouw om het verlies van een dierbare? Of heb je te maken met levend verlies? Dan loop ik graag een stukje met je mee. Neem gerust vrijblijvend contact op.

Doet doodgaan pijn? – Hoe je deze vraag kunt beantwoorden voor je kinderen

Een van de meest uitdagende aspecten van het ouderschap is het omgaan met de moeilijke vragen die kinderen stellen. Een vraag die vaak naar voren komt en die ons als ouders soms met een brok in de keel achterlaat, is: “Doet doodgaan pijn?” Het beantwoorden van deze vraag kan een emotionele achtbaan zijn, maar het is belangrijk om eerlijk en begripvol te zijn terwijl we onze kinderen helpen een beter begrip van de dood te ontwikkelen.

Wees eerlijk, maar eenvoudig

Kinderen hebben recht op eerlijke antwoorden, maar ze hebben ook behoefte aan informatie die past bij hun leeftijd en begripsniveau. Gebruik eenvoudige bewoordingen en vermijd te veel details die ze mogelijk niet kunnen begrijpen.

Wat is pijn?

Voordat we de vraag beantwoorden, is het nuttig om het concept van pijn uit te leggen aan onze kinderen. We kunnen voorbeelden gebruiken van kleine pijntjes die ze hebben ervaren, zoals het stoten van hun teen of het hebben van een kiespijn. Leg uit dat wanneer mensen doodgaan, hun lichaam stopt met werken. Hierdoor voelen ze geen pijn meer. Leg uit dat als iemand ziek of gewond is voordat ze sterven, ze misschien wel pijn hebben gehad voordat ze overleden zijn, maar dat ze zich nu niet meer ongemakkelijk voelen.

Alle emoties mogen er zijn

Herinner je kind eraan dat het normaal is om verdrietig te zijn als we afscheid moeten nemen van iemand van wie we houden. Moedig hen aan om hun gevoelens te uiten en laat hen weten dat ze altijd met jou kunnen praten als ze vragen hebben of zich verdrietig voelen. Ook jij als ouder mag emoties laten zien. Zo leer je je kinderen dat ze deze niet weg hoeven te stoppen. Als je daarbij ook kunt laten zien of benoemen hoe jij jezelf weer reguleert en kalmeert, kunnen ze daar ook weer van leren.

Geef je kinderen, na het beantwoorden van de vraag, tijd en ruimte om meer vragen te stellen als ze die hebben. Het kan zijn dat ze later nog vragen hebben naarmate ze meer over het onderwerp nadenken, dus wees geduldig en begripvol.

Vind de weg in het land van rouw

Het beantwoorden van vragen over de dood kan voor ons als ouders net zo moeilijk zijn als voor onze kinderen om ze te stellen. Maar door eerlijkheid, begrip en openheid te tonen, kunnen we onze kinderen helpen deze moeilijke concepten te begrijpen en hen troost bieden in tijden van verdriet. Is rouw een heel actueel onderwerp in jullie gezin en kom je er samen even niet uit? Dan is het ook helemaal ok om hulp te vragen. Dat kan in je sociale netwerk zijn of bij een professional. Als rouw- en verliesbegeleider loop ik graag een tijdje met jullie mee om de weg te vinden in het land van rouw. Heb je daar behoefte aan? Neem dan vrijblijvend contact op om te kijken wat ik voor jullie kan betekenen.

“Mama, ik heb je zo gemist”

Heb je je ooit afgevraagd hoe een kind zich voelt wanneer een van zijn ouders ziek is? Stel je voor dat je slechts 9 jaar oud bent, bijna 10, en je moeder heeft borstkanker gehad. Ze moest vaak naar het ziekenhuis voor zware behandelingen, en jij herinnert je vooral dat ze er niet was, zowel lichamelijk als emotioneel. Ik sprak erover met een jongen in een gezin waar ik kom. Zijn oprechte woorden raakten me diep.

De pijn van het gemis

In de periode dat zijn moeder borstkanker had, was de jongen nog erg jong. Maar hij herinnert zich die tijd nog goed. Samen met zijn moeder waren we in gesprek en vroeg ik hem wat het ergste van die tijd was, dat hij zich nog kon herinneren. “Dat je er niet was”, antwoordde hij. Die simpele zin onthulde de pijn van het gemis, de tijd dat zijn moeder er niet kon zijn op de manier die hij nodig had. 

Zijn uitspraak riep schuldgevoelens op bij zijn moeder. Het raakte zijn moeder op een manier die je je niet kunt voorstellen. Ze heeft er alles aan gedaan om er te zijn voor haar kinderen, ondanks de ziekte en de zware behandelingen. Maar vanuit het perspectief van het kind voelde het anders. Eigenlijk zegt hij daarmee “Ik heb je zo gemist in die tijd en ik had je zo hard nodig”.

Behoefte aan steun

De open en eerlijke reactie van de jongen laat zien welke impact het op kinderen heeft als een ouder vecht tegen een ziekte. Het laat zien hoe een kind die leegte ervaart, zelfs als zijn ouders hun uiterste best doen om er te zijn. Het is geen beschuldiging, maar een uiting van zijn verlangen en behoefte aan steun.

Er is geen gids voor het omgaan met ziekte in een familie, maar begrip en open communicatie zijn cruciaal. Voor een kind kan het lastig zijn gevoelens te uiten, omdat hij niet ‘tot last wil zijn’ in een toch al moeilijke tijd. Merk je dat je kind zich afsluit? Schakel dan hulp in van een buitenstaander waar hij ongefilterd zijn verhaal kwijt kan. Dat een vriend of familielid zijn, of een rouw- en verliesbegeleider. Zo kwam ik ook als rouw- en verliesbegeleider terecht in het gezin van deze jongen. Samen werkten we aan open communicatie en maakten we ruimte voor alle gevoelens. Op die manier werkten we ook aan de onzichtbare pijn van afwezigheid.

Ziekte of verlies in het gezin

Heb jij in je gezin te maken met ziekte of verlies? Aarzel dan niet om contact op te nemen om te kijken of ik iets voor jullie kan betekenen. Ik loop graag een tijdje met jullie mee.

Rouw bij kinderen: vertrouw op je gevoel

Kinderen en rouw. Waar doe je goed aan? Wat vertel je wel en wat niet? Het zijn lastige keuzes die je liever niet zou maken. Hoe weet je wat de beste manier is om om te gaan met het verdriet van je kinderen? En wat vinden anderen daarvan? Vooral die laatste vraag lijkt soms een grote rol te spelen bij hoe je omgaat met je kinderen. Toch is het goed die zorg los te laten en te vertrouwen op je gevoel. Je hoeft niet alles te beredeneren. Door te kijken naar je kinderen en je intuïtie te gebruiken, voel je wat ze nodig hebben. Daar mag je op vertrouwen!

Wat vertel ik mijn zoon over het overlijden van Omi?

Ze zeggen weleens dat je als ouders het beste weet wat je kinderen nodig hebben. Dat dit ook geldt in periodes van rouw en verlies, blijkt uit een gesprek dat ik pas online met een moeder had.

Moeder: Bij mijn zoontje van 5 is de dood de laatste tijd een heel actueel onderwerp. Ook in zijn dromen ‘s nachts komt het onderwerp aan bod. En nu is gisterenochtend mijn oma overleden. Toen ik op het punt stond om naar haar toe te gaan, vroeg mijn zoon of ik een foto wilde maken zodat hij kan zien dat ze echt dood is. 

Toen ik later weer thuis kwam vroeg hij of hij ook nog naar Omi mocht. Hij ziet dat zijn opa en oma, zijn oom en ik wel gaan. Ik denk dat hij er ook deel van wil zijn. Maar ik vraag me af of dat verstandig is. Omi is toch anders dan ze was. Al zijn vragen beantwoord ik eerlijk, maar ik weet niet of ik hem hier wel aan moet blootstellen? Mijn partner vindt van niet, maar ik twijfel.. 

Sabina: Wat mooi dat je zoon zo duidelijk aangeeft waar hij behoefte aan heeft. Ik  zie vaak bij kinderen dat ze echt behoefte hebben aan een realiteitscheck: Is iemand wel echt dood? Hoe ziet dat er uit? Waar ga je naartoe als je dood bent? Voor kinderen in rouw is dat heel normaal. Maar voor de omgeving zijn de vragen vaak lastig en confronterend. 

Mijn advies is om kinderen met liefde, warmte, openheid en eerlijkheid te laten ontdekken dat de dood niet eng of gek is. Ruimte geven voor vragen is heel helpend voor de ontwikkeling. Natuurlijk leg je dingen uit op een manier die past bij de leeftijd van een kind. Maar alles wat je niet vertelt of wat je achterhoudt, gaat een kind zelf invullen met magisch denken. Juist dan ontstaan angst en enge dromen. Leven en dood horen bij elkaar en het is fijn als kinderen dat van papa en mama mogen leren. Om praktisch handen en voeten te geven aan rouw kan het helpen je zoon iets moois voor Omi te laten maken als manier van afscheid nemen.

Ruimte voor vragen

Mijn antwoord aan moeder bevestigde wat zij al dacht. Door ruimte te bieden aan alle vragen die haar zoon had, kon hij grip krijgen op de situatie. Samen zijn ze voor de uitvaart ook nog bij Omi gaan kijken. Bij de uitvaart bracht hij een mooie tekening voor Omi mee met daarop een prachtige weergave van zijn gevoelens en beleving rondom haar overlijden. Zo mooi! 

Iedereen rouwt anders

Wat jouw kind nodig heeft na het overlijden van een dierbare is vooraf moeilijk te voorspellen. Door te kijken en te luisteren ontdek je wat er in je kind omgaat. Kinderen zijn daarin ook echt mooie leermeesters voor ons als volwassenen! Door zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de behoeften van je kind leer je hem dat iedereen anders met rouw om gaat. En dat dat helemaal oké is. 

Luister naar je intuïtie en laat je niet afleiden door de meningen van mensen uit de omgeving. Jij kent je eigen kind het best. Jij weet wat hij nodig heeft. Vertrouw op je gevoel!

De impact van aanraken

Net geboren baby’s krijgen er geen genoeg van: Huid-op-huidcontact. In de eerste weken na de geboorte knuffelen we ons suf! Niemand die daar van opkijkt. Maar dat aanraking ook bij volwassenen nog diepe impact heeft, daar staan we vaak te weinig bij stil. Sterker nog, aanraking is van levensbelang.

Het knuffelhormoon

Wanneer iemand je aanraakt, gebeurt er iets bijzonders in je lichaam. Er worden diverse hormonen aangemaakt, zoals oxytocine, dopamine en endorfine. Oxytocine, ook wel het ‘knuffelhormoon’ genoemd, wordt vooral vrijgemaakt bij huidcontact. Tegelijkertijd daalt het stresshormoon cortisol in je lichaam. Hierdoor voel je je ontspannen, veilig en vertrouwd. Het hormoon oxytocine helpt niet alleen bij het verminderen van stress en angst, maar heeft ook een positief effect op de bloeddruk, spijsvertering en pijnverlichting. Naast oxytocine zijn dopamine en endorfine ook gelukshormonen die bij aanraking worden aangemaakt. Dit zorgt voor een fijn gevoel en kan helpen bij het beter verdragen van pijn en het omgaan met stressvolle situaties. Door aanraking voel je je dus niet alleen gelukkiger, maar heeft het ook positieve effecten op je gezondheid.

Een groot gemis

In een relatie geeft aanraking intimiteit, troost, liefde en nabijheid. Maar wat nou als je partner er niet meer is? Als hij of zij je geen troost meer kan geven? Dat grote gemis kun je voelen in je hele lijf. Het is een gevoel van leegte en eenzaamheid. Honderden knuffels van je kinderen en van familie en vrienden kunnen de aanraking van je partner niet vervangen. Zonder die speciale, intieme aanraking, lijkt het soms of je er niet meer toe doet. De erkenning van je bestaan is onder je voeten vandaan geslagen.

Huidhonger stillen na het verlies van je partner

Rouwen is een pittige klus. Het is niet eenvoudig te fixen, niet 1, 2, 3 op te lossen. Rouwen kost tijd, zelfliefde en aandacht. Hoe je dat vormgeeft is aan jou. Geef daarbij niet alleen aandacht aan je hoofd (emoties en gedachten), maar ook aan je lichaam. Probeer om terug in je lijf te komen. Ga bijvoorbeeld eens naar de schoonheidsspecialist, de kapper of een masseur. Start met mindfulness, ga sporten of wandel door de natuur. Stap onder een warme douche of kruip op de bank met een zacht dekentje. Het recept om huidhonger te stillen na het verliezen van je partner is voor iedereen anders. Niets moet en alles mag. Als je maar niet vergeet om lief te zijn voor jezelf.

Workshop selfcare

Samen op een creatieve en liefdevolle manier aan de slag met een ingrijpend verlies? Tijdens de workshop Selfcare kijken we vanuit het hart, met liefde en compassie, naar de gebeurtenis. Ben jij een dierbare verloren, je kind, ouder partner, vriend of vriendin? Dan is deze workshop voor jou! Lees meer over de workshop Selfcare en meld je aan >>

De stem van het kind vertalen tijdens rouwbegeleiding.

Het rode autootje botst tegen de gele vrachtauto aan. Het overstekende Playmobil-poppetje valt om. De ziekenauto komt snel aangereden om de nodige hulp te bieden. Helaas blijft ze roerloos liggen. ‘Help!’, klinkt het schril. De vloer is bezaaid met verschillende poppetjes, autootjes en ander speelgoed. Wat mij opvalt, is dat verschillende auto’s op elkaar gebotst zijn en dat diverse Playmobil-stukken op hun rug liggen. Wanneer ik ernaar vraag, geeft Sarah aan: ‘Zij zijn bij mijn mama’.

Een dierbare verliezen

Wanneer kinderen een dierbare verliezen, weten ze niet altijd hoe ze hiermee kunnen omgaan. Zeker voor kinderen is de dood iets ongrijpbaars. Vaak begrijpen ze niet precies wat er is gebeurd.

Kinderen verwerken hun verdriet mede in hun spel, zoals in het voorbeeld hierboven. Dit spel wordt dan regelmatig herhaald, zodat ze hun verdriet en gevoelens een plekje kunnen geven. Ik probeer tijdens een sessie in de wereld van het kind te stappen. Ik observeer, ik speel mee.

Tijdens de observatie komen er allerlei vragen in mij naar boven en maakt het spel van het kind mij nieuwsgierig om meer te weten te komen. Mist er bijvoorbeeld ergens een poppetje? Dan vraag ik daarnaar. Zo creëer ik veiligheid voor het kind en kom ik vanzelf bij het onderwerp van de hulpvraag. Soms lukt dit niet en moet het kind mij eerst beter leren kennen voordat ik zo dichtbij mag komen. Soms bootsen we een familiesituatie na. Samen met opa en oma naar de dierentuin. Even die veiligheid opzoeken. Dat mama er niet meer is, daar gaan we later mee verder.

Speeljuf

Jonge kinderen zien mij vaak als een speel-juf omdat ik vaak mijn Playmobil huis meeneem naar gezinnen. Het komt voor dat kinderen letterlijk aan hun vader of moeder vragen wanneer de speeljuf weer langskomt. Wanneer ik na een eerste sessie teruggevraagd wordt door het kind, weet ik dat ik een mogelijke ingang heb. Het is altijd de vraag hoe het kind mij toelaat. Kinderen zijn daarin heel puur: ze mogen je of mogen je niet. Heeft het kind bijvoorbeeld ruimte nodig? Dan geef ik die maar al te graag.

Rouw- en verliesbegeleiding

Kinderen rouwen in stukjes en ze laten in hun spel of gedrag heel duidelijk zien wanneer ze voor het volgende stukje openstaan. Wanneer dit zo is, neem ik ze mee naar ‘mijn wereld’. Hun wereld is het spelen, mijn wereld is erachter proberen te komen waar het kind daadwerkelijk last van heeft in het rouwproces. Het kind heeft de leiding en ik ben er om de stem van het kind te vertalen. Uiteindelijk vertaal ik aan de ouder of verzorger wat het kind wil vertellen en geef ik het kind zelf en/of de ouders handvatten om hiermee om te gaan. Verlies draag je heel je leven mee, en komt vaak tijdens verschillende ontwikkelingsfases weer op de voorgrond.

Veilig voelen

Het is voor mij ontzettend belangrijk dat het kind zich veilig voelt. Er heeft al zoveel onveiligheid plaatsgevonden, dat het fijn is dat ik aan huis kan begeleiden. Ik bied geen vast aantal sessies, maar sluit veel liever aan bij de hulpvraag. Je kunt niet zeggen: in acht sessies ben je klaar. Bij rouw en verlies kun je dit niet afdwingen.

Ervaring

De afgelopen drie jaar heb ik veel kinderen en gezinnen mogen begeleiden. Soms voor een langere tijd en soms voor een korte en intense periode. Steeds weer zie ik dat een kind zich vaak zorgen maakt maar dit niet kan verwoorden. De strijd die ze innerlijk voeren tussen het ‘kind zijn’ en de grote mensenwereld. Het is dan noodzakelijk om af te stemmen met het kind. Terug naar de basis. Stil staan, voelen en aansluiten zijn dan te nemen stappen. Maar hoe? Wie stemt op wie af en wie sluit bij wie aan? Het kind, de ouder? Het gaat om anders kijken naar jezelf, het kind én de situatie. Zonder oordeel maar met liefde en geduld. De tijd nemen werkt echt, hoe moeilijk dat ook is. Dat is wat ik doe in de begeleiding. Ik heb De Kinderhoeksteen opgericht om het aan te sluiten bij het kind, ouders of verzorgers en hen te helpen om stil te staan, af te stemmen op elkaar en te leren omgaan met rouw en verlies.

Dichterbij dan je denkt

Ieder kind is uniek en er is altijd een mogelijkheid voor een oplossing. Die oplossing is vaak dichterbij dan je op het eerste gezicht denkt. Kijk naar de mogelijkheden, erken en herken het verlies en zet talenten en kwaliteiten van het kind in om samen vooruit te komen.

Levend verlies maakt rouwen soms ingewikkeld. Rouwbegeleiding helpt.

Rouwen gebeurt niet altijd in geval van een overlijden. Bij levend verlies is er ook sprake van een rouwproces. Hierbij gaat het om een soort chronische rouw. Een levend verlies duidt op de terugkerende gevoelens van rouw die je ervaart wanneer iemand te maken krijgt met een chronische ziekte of beperking. Het proces van levend verlies is complex en intensief. Er zullen momenten zijn waarop mensen hier minder goed mee kunnen omgaan. Als zorgmedewerker ben je dan vaak een bron van steun. Maar hierbij kan begeleiding prettig zijn.


Onbegrip bij levend verlies


Want vaak bestaat er in de omgeving onbegrip wanneer er sprake is van levend verlies. De zieke persoon draagt het verdriet altijd met zich mee, maar dit is vaak onzichtbaar voor anderen. Mensen begrijpen niet dat iemand nog niet over iets heen is, zelfs als ze ergens al lang last van hebben. Maar de zieke wordt steeds weer met de beperking geconfronteerd. Het feit dat iets al heel lang speelt, maakt het niet per se makkelijker. Bij levend verlies moet iemand elke dag opnieuw leren leven met het verdriet dat hiermee gepaard gaat. Zo kunnen ze stukje bij beetje een deel van zichzelf verliezen.

Verwerking

De verwerking loopt anders dan bij een verlies door bijvoorbeeld een overlijden. Dat komt doordat de rouw in de loop van de tijd niet in intensiteit afneemt, maar het kan juist toenemen zodra de realiteit steeds confronterender wordt. Het rouwproces gaat met pieken en dalen. Het zijn geen fasen die elkaar opvolgen met een einde in zicht. Integendeel, de vier rouwtaken zullen steeds weer terugkeren. Een nieuwe situatie kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat je weer geconfronteerd wordt met de beperkingen die de ziekte of aandoening tot gevolg hebben.

Vermoeiend proces

Het rouwproces bij levend verlies is een vermoeiend proces. Mensen kunnen veel verdriet, boosheid en schuldgevoelens ervaren. Zo is het lastig te aanvaarden dat een ziek kind anders is en bepaalde dingen niet kan die andere kinderen wel kunnen. Bovendien moeten ouders en kinderen leren omgaan met opmerkingen van anderen en onbegrip uit de omgeving. Kortom: er is veel werk te verzetten op het gebied van aanpassen aan de nieuwe situatie en beperkingen van de zieke ouder of het zieke kind.

Omgaan met levend verlies

Soms hebben mensen de ziekte geaccepteerd, maar (pas) als ze de consequenties daarvan in levende lijve ondervinden, begint een nieuw acceptatieproces. Op bepaalde momenten kan het verlies weer levendig voor de deur staan. Het is dus een verlies dat nooit eindigt. Het verdriet gaat nooit weg, omdat ze er iedere dag mee worden geconfronteerd. Er zullen momenten/perioden zijn dat het verdriet minder draaglijk is. Het is dan goed om extra ondersteuning te zoeken in de vorm van rouwbegeleiding bij levend verlies. Zorgmedewerkers zijn vaak het eerste aanspreekpunt.

Rouw- en verliesbegeleiding

Het kan ingewikkeld zijn te weten wat je hierbij precies moet doen of zeggen. Uit ervaring als de kinderverpleegkundige weet ik dat dit aspect lang niet altijd even duidelijk naar voren komt in opleidingen. Daarom help ik zorgmedewerkers bij De Kinderhoeksteen om hiermee om te gaan en een brede begeleiding te kunnen aanbieden. Als rouw- en verliesbegeleider help ik zorgpersoneel bij hun rol in de emotionele begeleiding en bij het vormgeven van de psychosociale begeleiding thuis.

De Kinderhoeksteen

Mocht je werkzaam zijn in de zorg en hier interesse in hebben, of mocht je zelf een ouder zijn en te maken hebben met levend verlies, dan ondersteun ik je graag. Neem contact op of kijk op de website voor meer informatie.

Als de lievelingsjuf er niet meer is…

De favoriete juf van Anna, een negenjarig meisje, was plotseling op veel te jonge leeftijd overleden. De juf had een noodlottig ongeluk op vakantie. Anna is een wat verlegen meisje, dat veel bevestiging nodig heeft van haar talenten en kwaliteiten. Die bevestiging kreeg ze van haar lerares. Ook zorgde haar lerares ervoor dat Anna met meer zelfvertrouwen op leeftijdsgenootjes afstapte, en beter voor zichzelf opkwam. Door het positieve contact met haar lerares ging Anna neuriënd en vrolijk huppelend naar school; iets wat zij in de jaren ervoor nooit deed. Het was een grote klap voor Anna om, na een fijne meivakantie, te horen dat haar lievelingsjuf nooit meer terug zou komen.

Een heel ander meisje

Op school veranderende het gedrag van Anna nagenoeg niet – ze was en bleef het rustige meisje, dat altijd goed oplette en deed wat haar gevraagd werd. Haar ouders zagen echter wel degelijk een verandering in haar gedrag. Waar Anna doorgaans thuis zich ontpopte en haar vrolijke, lachende zelf liet zien, trok zij zich nu het liefst terug in haar eigen kamer. Ook had ze minder eetlust, was ze angstiger en huileriger, en sliep ze slecht. Daarnaast ging ze niet meer vrolijk en opgelaten naar school, maar met een zichtbare gelatenheid en tegenzin. Haar ouders hadden het een tijdje aangekeken. Hun kind had immers tijd nodig om het verdriet te verwerken. Toen Anna twee maanden na de gebeurtenis nog steeds zo slecht in haar vel zat, zijn haar ouders naar mij gestapt.

Diepe indruk

Wanneer er een meester of juf overlijdt, treft dit de hele klas en school. De schok en het verdriet die door de school gaan, zijn nog lang te voelen en te merken. Ook op individueel niveau kan zo’n gebeurtenis diepe indruk maken. De manieren waarop kinderen omgaan met rouw en verlies zijn verschillend. Soms kan het net lijken alsof je kind helemaal niet bezig is met rouw. Het lacht bijvoorbeeld nog veel, of is druk of vrolijk. Of je kind is juist wel wat stiller of verdrietiger, en wil liever alleen zijn. De wat oudere kinderen laten misschien wel in hun status-updates op Facebook of Instagram weten wat er in hen omgaat. Als ouder wil je eigenlijk het liefst dat je kind helemaal geen verdriet ervaart. En wanneer het wél verdriet heeft, wil je hem hier natuurlijk het liefst zo goed mogelijk bij steunen en begeleiden.

Als je kind rouwt: hoe ga je hiermee om?

Tips voor jou als ouder

Tip 1: Blijf alert. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je kind zijn proces van rouw uitstelt. Aan het verwerken en tonen van zijn verdriet komt hij bijvoorbeeld wél toe op het moment dat alles weer rustig en ‘normaal’ is, en wanneer hij zich veilig voelt. Als ouder of verzorger is het goed om hier alert op te zijn. Wanneer je een verandering in het gedrag van je kind opmerkt, kan dat te maken hebben met het verlies van een tijd terug. Het is normaal dat kinderen in stukjes rouwen.

Tip 2: Wacht af. Je hoeft je kind niet te bevragen naar zijn gevoelens en emoties. Het is goed om aan je kind mee te geven dat het altijd bij jou terecht kan met zijn gevoelens en emoties, maar bovenal geef zelf daarin het goede voorbeeld. En wat je dan kunt doen? Gewoon luisteren, er samen over praten en troost bieden, en het verdriet proberen te begrijpen en te verwoorden. Het is niet nodig om de gevoelens te verklaren, of om te zeggen dat het allemaal wel goed komt. Belangrijker is om een veilige haven voor je kind te vormen. Je mag best bevestigen dat het erg is wat er is gebeurd. Dan voelt je kind zich begrepen. Laat daarbij ook zien hoe hij ermee om kan gaan. Ga samen knutselen, tekenen of bouwen. Spel is voor kinderen een tweede taal.

Tip 3: Trek op tijd aan de bel. Natuurlijk gaat elk kind op een andere manier om met rouw en verlies. Maar vraag wel op tijd om hulp als je denkt dat hij vastloopt in deze processen. Graag help ik jou en je kind hierbij. Als rouw- en verliesbegeleider probeer ik erachter te komen waar je kind precies last van heeft in het rouwproces. Dit doe ik spelenderwijs. Zo maak ik bijvoorbeeld gebruik van POP-talk. Tijdens de spellen heeft jou kind de leiding, ik ben er om zijn stem te vertalen. Uiteindelijk geef ik aan jou door wat je kind precies wil vertellen, en geef ik jou handvatten om hiermee om te gaan. Omdat elk kind uniek is, ziet geen traject er hetzelfde uit. Zo waren er in het geval van Anna bijvoorbeeld 8 sessies nodig om haar het verdriet een plekje te geven, en te zoeken naar andere manieren waarop zij met meer vreugde en zelfvertrouwen door het leven kon gaan. Bij jouw kind kan dat weer anders zijn. Ik sluit graag bij de hulpvraag aan, en spreek van tevoren geen vast aantal sessies af. Bij rouw en verlies kun je dat simpelweg niet afdwingen.

Merk je dat je kind …

– plotselinge gedragsveranderingen heeft?

– zich terugtrekt?

– lusteloos of moe is?

– stemmingswisselingen heeft?

– ander spelgedrag heeft?

– slecht eet?

– prikkelbaar is?

– angstig is?

Rouw bij kinderen


Als ‘rouw’ voor jou als volwassene al zo’n moeilijke fase is, hoe moet het dan wel niet voor een kind zijn? Jij kunt bepaalde gevoelens en emoties nog enigszins plaatsen. Voor jou zijn veel processen logisch en je kunt het rationeel benaderen, maar voor een kind is dat anders. In zijn angst of boosheid kan het dingen zelf gaan invullen en daardoor gedragsproblemen krijgen of juist heel stil worden. Omdat jij zelf ook met je eigen verdriet zit, valt het niet altijd mee om je kind goed op te vangen. Schakel daarom tijdig professionele hulp in.

Kinderverpleegkundige

Ik ben van huis uit kinderverpleegkundige en altijd werkzaam geweest in de palliatieve en terminale zorg. Daarin miste ik vooral de tijd om voldoende begeleiding te bieden richting de ouders en het kind. Dat werd alleen maar erger naarmate het klimaat in de zorg veranderde en de tijd die je aan een patiëntje kon en mocht besteden voornamelijk werd afgemeten aan de duur van de verpleegkundige handelingen die je bij het kind moest verrichten. Dat voelde niet oké en vond ik erg lastig. Het heeft me getriggerd om de opleiding ‘Rouw en Verlies’ te volgen en mijn eigen praktijk te openen, omdat ik merkte dat er wel enorme behoefte aan deze begeleiding is.

Rouw- en verliesbegeleiding

Nog één dag per week werk ik als kinderverpleegkundige aan huis en verder bied ik rouw- en verliesbegeleiding vanuit mijn eigen bedrijf. Daarbij kan het gaan om verschillende situaties. Wanneer er ziekte in het gezin is kunnen kinderen gedragsproblemen vertonen, omdat ze vaak niet weten wat er aan de hand is of wat er gebeurt. Kinderen voelen heel veel, maar kunnen dat nog niet plaatsen of begrijpen. Ik ga op een speelse en creatieve manier met het kind aan de slag. Door middel van ‘poptalk’, tekenen, rollenspel of het spelen met het eigen speelgoed probeer ik de onderliggende boodschap bloot te leggen die het kind in het spel laat zien. Op die manier probeer ik een vertrouwensband op te bouwen met het kind, maar uiteraard ook met de ouders.

Puur en onbevangen

Kinderen zijn echt nog zo puur en onbevangen. Ze pikken signalen van angst en onzekerheid op. Ze vangen altijd wel het één en ander op en de ‘gaten’ gaan ze zelf invullen. Tijdens het spel probeer ik die boven water te krijgen en er eerlijk antwoord op te geven.

Kistje knutselen

Wat voor zaken er zoal met een kind besproken worden? Dat is heel divers, maar het heeft natuurlijk wel vaak met de dood en verlies te maken. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met je wanneer je dood gaat? Het is wel eens voorgekomen dat ik samen met het kind een kistje heb geknutseld. Voor ouders kan dat best confronterend zijn, maar het kind kon er zijn verhaal in kwijt en daar ging het om.

Mooiste vorm van zorg

Ik kom niet alleen in de terminale fase, maar ook in de palliatieve fase, die soms wel jaren kan duren. Dat is de mooiste vorm van zorg, omdat je in het traject voor het sterven al zoveel kunt doen. Een kind met een spierziekte moet bijvoorbeeld iedere keer weer afscheid nemen van bepaalde functies of vaardigheden. Dat zijn langdurige processen waarbij je echt een band opbouwt en daardoor een stukje kwaliteit en rust kunt aanbieden. Als het moment dan daar is, dat het kind gaat overlijden, kun je zoveel meer begeleiding bieden doordat je al een band hebt opgebouwd. Dat is de essentieel in dit vak.

Kwaliteit bieden

Voor mezelf is het soms ook best heftig. Ik zorg er dan wel voor dat ik mijn eigen grenzen ken, maar soms komt het wel erg dichtbij en dan grijpt het me aan. Gelukkig kan ik het redelijk goed van me afschrijven. Het besef dat ik kwaliteit kan bieden, ook al kan ik de situatie niet veranderen, geeft met houvast. Dát is waar ik het voor doe en wat dit vak zo mooi maakt. dG

Doodgaan door de ogen van een 10-jarige jongen

Een jongen van tien jaar is al zijn hele leven ziek. Hij verbaast alle doktoren en mensen om hem heen. Het is een prachtige jongen vol levenslust en plezier. Hij ziet in alles het positieve ondanks zijn pijn en dagelijkse kwelling van prikken, beperkingen, zorg en 24-uurs infuustherapie. De laatste tijd neemt zijn gezondheid af. Hij heeft steeds meer pijn en er ontstaan spontaan bloedingen in zijn hoofd. De artsen zouden willen weten hoe hij tegen de dood aankijkt.

Ik begeleid deze jongen al tien jaar als verpleegkundige, de laatste twee jaar ook als verliesbegeleider. Ik ondersteun hem om zijn angsten en emotie te begrijpen zodat ze hem niet in de weg zitten in zijn ziekteproces. Hij weet dat ik kom om over de dood te praten.

‘poptalk’

Bij binnenkomst geeft hij duidelijk en luid aan geen zin te hebben om te praten. Wanneer hij mij bakken ziet neerzetten komt hij nieuwsgierig aanrollen in zijn rolstoel. Wat heb je daar? Vraagt hij. Ik zeg “Ik hoorde dat je geen zin hebt om te praten, dat snap ik helemaal. Praten is stom. Daarom heb ik ‘poptalk’ meegenomen.” Nieuwsgierig kijkt hij in de bak met poppetjes en onderdelen. Heel rustig beginnen we met de poppetjes te spelen, hij kiest een poppetje voor zichzelf, zijn ouders en de dokters.

Ik volg hem in zijn spel, vraag af en toe iets, maar laat hem leiden. Ik vraag of hij weet dat hij doodgaat. Dat weet hij: “Dat hebben papa en mama mij verteld. Maar wanneer ik doodga weet niemand. Soms wil ik wel dood, omdat het echt stom is, alle behandelingen en prikken en de pijn”, zegt hij. Ik vraag of hij mij kan laten zien wat er gebeurt als het poppetje van hem doodgaat. Hij laat met een traan en een lach zien waar hij bang voor is en spreekt zijn zorgen uit.

Pure beleving

Met de poppetjes onderzoeken we wat hij nodig heeft, wat fijn is en wat niet. Hij gaat volledig zijn gang en voert de regie. Soms is het stil, huilt hij en schuift met de verschillende poppetjes op tafel. “Zo,” zegt hij, “dat is het, nu weet ik wat er gebeurt! Ik kom in de hemel en kan mijn familie altijd zien en in hun hart ben ik bij hen!” Een diepe zucht volgt.

In mijn ogen voel ik de tranen branden. Wat is dit bijzonder en waardevol voor zowel hem als mij. De puurheid en openheid waarmee hij de dood en het doodgaan visueel maakt is zo mooi en niet in woorden te omschrijven. Geen oordeel, geen veroordeling maar de pure beleving op zijn manier, op zijn tempo als tienjarige jongen en ik mocht daarbij zijn als verliesbegeleider. Dankbaar en ontroerd.

Contact

Swalmdal 1
3894 BK Zeewolde

06 – 295 571 16
Sabina@dekinderhoeksteen.nl

De Kinderhoeksteen

KvK: 628 728 50
BIG nummer: 190 619 789 30

Algemene voorwaarden
Privacy verklaring