Tag Archief van: rouwbegeleiding

Als een kind een groot verlies meemaakt, zoals het overlijden van een dierbare, een scheiding of ziekte in het gezin, verandert er iets van binnen. Waar andere kinderen nog onbezorgd door het leven huppelen, weten zij opeens dat het leven ook pijn kan doen. Ze hebben geleerd dat verdriet erbij hoort. En dat maakt hen vaak bijzonder gevoelig, zorgzaam en opmerkzaam.

Soms lijkt het alsof deze kinderen sneller volwassen worden. Ze stellen diepere vragen, troosten anderen, of voelen feilloos aan wanneer iemand verdrietig is. Ze ontwikkelen een vorm van wijsheid die leeftijdsgenoten nog niet kennen. Dat is hun kracht…maar het kan ook een last zijn.

De stille kracht van kinderen met verlies

Kinderen die rouw hebben meegemaakt, leren vroeg wat echt belangrijk is. Ze voelen vaak haarfijn aan wat anderen nodig hebben. Ze kunnen intens genieten van kleine dingen, of juist grote verantwoordelijkheid nemen in het gezin. Ouders zeggen soms: “Hij is zo zorgzaam geworden,” of “Ze lijkt opeens jaren ouder.”

Achter die kracht zit vaak een kind dat bang is om anderen te belasten met zijn verdriet. Een kind dat bang is om iemand tot last te zijn. Dat verdriet inslikt omdat het de situatie voor anderen niet nóg zwaarder wil maken. Hun gevoeligheid is prachtig, maar het maakt hen ook kwetsbaar voor overbelasting of schuldgevoel.

Wat helpt als ouder

Hebben jullie in het gezin of in jullie omgeving te maken met rouw? Dan kun je je kind helpen om zijn ‘rouwkracht’ in balans te houden.

  • Blijf zien dat het nog een kind is. Ook al lijkt het soms wijzer dan jijzelf, het heeft nog steeds behoefte aan spelen, gek doen en zorgeloosheid.
  • Geef ruimte aan hun verdriet én aan plezier. Beide horen erbij. Je mag huilen én lachen op dezelfde dag.
  • Wees eerlijk over je eigen gevoelens. Door te laten zien dat verdriet er mag zijn, geef je onbewust toestemming dat zij dat ook mogen voelen.
  • Zorg dat ze niet te veel verantwoordelijkheid dragen. Een kind dat troost wil bieden, hoeft geen volwassene te worden. Laat merken dat jij als ouder de leiding houdt.

Rouw als bron van veerkracht

Rouw maakt een kind niet kapot, het vormt het. Als er ruimte is om te voelen, te praten en te spelen, groeit er juist iets heel krachtigs: empathie, veerkracht en levenservaring.

De uitdaging is om die kracht niet te zwaar te laten worden. Om kinderen te leren dat ze mogen voelen, maar niet alles hoeven dragen. Want rouw is niet alleen pijn, het is ook liefde, die op een nieuwe manier vorm zoekt. En dat, hoe jong ook, is een ongelooflijke superkracht.

Kinderen hebben nog niet altijd de woorden om hun gevoelens te benoemen. Verdriet, verlies of ingrijpende gebeurtenissen zie je daarom vaak terug in hun spel. Een pop die steeds opnieuw dood gaat, een knuffel die telkens kwijt is of een Playmobil-figuurtje dat weggaat en niet meer terugkomt. Dit zijn geen toevallige spelpatronen. Het zijn manieren waarop een kind probeert grip te krijgen op wat er in hun binnenwereld gebeurt.

Micro-rouw in spel

Via spel oefenen kinderen met afscheid, verlies en controle. Wat wij als volwassenen zien als “gewoon spelen”, kan voor een kind een diepgaand verwerkingsproces zijn. Dit wordt ook wel micro-rouw genoemd: het telkens opnieuw naspelen van verliesmomenten in kleine, behapbare stukjes. Kinderen doen dit niet bewust, maar het helpt om grote gevoelens in een veilige vorm te gieten en zichzelf te reguleren.

Waarom we het vaak niet zien

Veel ouders of opvoeders denken dat een kind dat speelt juist níet bezig is met rouw. Of ze schrikken als hun kind steeds weer “dood” speelt en proberen het spel af te leiden. Maar dan missen we belangrijke signalen. In het spel laat een kind zien wat het bezighoudt en waar het hulp bij nodig heeft. Het spel is de taal van hun rouw.

Wat kun je als ouder doen?

Het belangrijkste is: kijk mee zonder te oordelen. Je hoeft het spel niet te corrigeren of mooier te maken. Stel gerust een open vraag, zoals: “Wat gebeurt er met dit poppetje?” of “Hoe voelt het als de knuffel weg is?” Zo geef je het kind de ruimte om iets te vertellen of om het spel gewoon zijn werk te laten doen.

Daarnaast helpt het om tijd en rust te maken voor spelen. Zorg voor materiaal waarin kinderen hun fantasie kwijt kunnen: poppen, knuffels, blokken, verkleedspullen. Het gaat niet om duur of speciaal speelgoed, maar om de vrijheid om hun binnenwereld buiten te laten zien. En vraag aan je kind of je als ouder ook mee mag spelen!

Een kijkje in hun binnenwereld

Als volwassenen hebben we de neiging om rouw te zoeken in tranen of woorden. Maar voor kinderen is spel vaak de belangrijkste taal. Door die taal te leren verstaan, kunnen we hen echt zien in hun verdriet. Want soms zegt een pop die steeds verdwijnt meer over een kind zijn gevoelens dan duizend woorden ooit zouden kunnen.

Kun je wel wat hulp of praktische handvaten gebruiken om kinderen te helpen rouwen door middel van spel? Neem dan contact met me op. Ik kijk graag met jullie mee.

Rouw zit niet alleen in je hoofd of in tranen die stromen. Verdriet gaat vaak dieper: het nestelt zich in je lichaam. Zowel kinderen als volwassenen vertellen hun verhaal via hun lijf. Denk aan buikpijn, hoofdpijn, gespannen spieren, spierpijn, slecht slapen, misselijk of gedrag dat plots verandert. Het lichaam schrijft mee in het dagboek van verlies, juist op momenten dat woorden nog ontbreken.

Bij kinderen: buikpijn en terugval

Kinderen die rouwen laten hun verdriet vaak zien met hun lichaam. Een kind dat elke dag buikpijn heeft, wakker wordt met hoofdpijn of ineens slecht slaapt, kan zomaar bezig zijn met verlies. Soms vallen ze terug in gedrag dat eigenlijk voorbij was, zoals bedplassen of steeds vast willen houden aan een ouder. Het is geen lastig gedrag, maar een roep om veiligheid en geborgenheid in een wereld die wankel voelt.

Bij volwassenen: spanning en uitputting

Ook volwassenen dragen rouw met hun lichaam mee. Een gespannen rug, hartkloppingen, slapeloze nachten of dat onrustige gevoel dat maar niet weggaat. Je kunt je moe en leeg voelen, of merken dat concentreren ineens veel moeilijker is. Het zijn allemaal manieren waarop het lichaam zegt: “Ik heb verdriet, ik probeer dit te dragen.”

Signalen die vaak gemist worden

Omdat rouw zo onzichtbaar is, zien we deze signalen vaak niet voor wat ze zijn. Bij kinderen denken we snel aan schoolstress of een fase, bij volwassenen aan werkdruk of lichamelijke klachten. Maar soms zegt het lichaam simpelweg: “Ik mis iemand.”

Wat helpt?

Het belangrijkste is om deze signalen serieus te nemen. Niet wegduwen, maar erkennen dat dit óók rouw is. Rust en voorspelbaarheid bieden, nabijheid zoeken en de spanning een uitweg geven. Voor volwassenen kan bewegen, schrijven, tekenen/kleuren of bewust ademhalen helpen. Voor kinderen juist spelen, knuffelen of een klein ritueel.

Het lichaam liegt niet

Of je nu kind bent of volwassene: rouw zoekt altijd een weg. En als woorden er niet zijn, neemt het lichaam die taak over. Door te luisteren naar die signalen, geef je verdriet de ruimte. En pas dan kan er langzaam weer wat lucht en licht ontstaan.

Wanneer een kind te maken krijgt met verlies door een overlijden, scheiding of andere ingrijpende gebeurtenis, stopt het leven niet. De schoolbel gaat gewoon weer. Maar voor het kind is niets meer gewoon. In de klas zit misschien nog hetzelfde kind op dezelfde stoel, maar vanbinnen is er veel veranderd. Dat ‘lege plekje’ is soms niet het kind dat er fysiek niet is, maar het deel van het kind dat tijdelijk niet mee kan doen zoals voorheen.

Rouwen aan een schooltafel

Rouw bij kinderen uit zich vaak anders dan bij volwassenen. Het kan zichtbaar worden in concentratieproblemen, terugval in leerprestaties, boze buien of juist teruggetrokken gedrag. Een kind dat normaal actief meedoet, lijkt ineens afwezig of snel gefrustreerd. Niet omdat het ‘ongehoorzaam’ is, maar omdat het hoofd en hart vol zitten.

Sommige kinderen houden zich juist sterk. Ze doen alsof alles oké is, om niemand tot last te zijn. Maar ook dat kost energie. Ze zitten stil, kijken naar het bord en maken hun werk, maar van binnen voelen ze zich leeg of verdwaald.

School als veilige plek

Voor veel kinderen is school óók een plek van houvast. De structuur, de voorspelbaarheid, het contact met klasgenoten: het kan een belangrijke steun zijn tijdens rouw. Maar dan moet er wel ruimte zijn om verdriet te mogen hebben. Als een kind het gevoel heeft dat het emoties moet verstoppen of dat niemand merkt dat het worstelt, raakt het nóg verder verwijderd van zichzelf en zijn omgeving.

Wat kun je doen als leerkracht of begeleider?

  • Benoem wat je ziet. “Ik merk dat je wat stiller bent sinds het overlijden van je opa. Klopt dat?” Alleen al gezien worden doet veel.
  • Bied rust en flexibiliteit. Verwacht niet meteen volle focus of prestaties. Vraag wat het kind nodig heeft.
  • Gebruik kleine rituelen. Een herdenkingshoekje, een herinneringsmoment, een kaartje. Rituelen helpen verlies een plek te geven.
  • Blijf aandacht geven. Rouw is geen fase van drie weken. Ook maanden later is een kind nog bezig met het verlies.

Ieder kind rouwt op zijn eigen manier

Er is geen vaste handleiding voor hoe een kind ‘zou moeten’ rouwen. Soms lijkt een kind vrolijk, en komt het verdriet pas veel later. Of het uit zich vooral in gedrag dat verwarrend is voor de buitenwereld. Maar achter dat gedrag zit een verhaal. Een verhaal dat gehoord wil worden.

Door ruimte te geven aan dat verhaal, maken we van school niet alleen een plek van leren, maar ook van leven. En misschien is dat wel het allerbelangrijkste wat een kind nodig heeft.

Rouw gaat niet alleen over overlijden. Ook het uit elkaar vallen van een gezin is voor kinderen een vorm van verlies. Een verlies dat vaak niet wordt herkend als rouw, maar wel degelijk diepe sporen kan achterlaten.

Wanneer ouders uit elkaar gaan, verandert voor een kind de hele wereld. Wat ooit één veilige basis was, wordt opgesplitst in twee huizen. Het doet pijn om elke keer weer afscheid te moeten nemen van één van de ouders. Zelfs als de scheiding ‘goed geregeld’ is, kan het voelen alsof ze steeds iets of iemand missen.

Schuld, verwarring en loyaliteit

Kinderen kunnen worstelen met schuldgevoelens: “Had ik iets anders moeten doen?”. Ze voelen zich soms verscheurd tussen beide ouders en proberen iedereen tevreden te houden. Ze willen geen kant kiezen, maar krijgen onbedoeld toch te maken met spanningen. Deze loyaliteitsconflicten zijn zwaar, vooral als er weinig ruimte is om hun gevoelens te uiten.

Onzichtbare rouw

De rouw die kinderen voelen bij een scheiding is vaak onzichtbaar. Kinderen uiten hun verdriet niet altijd met woorden, maar laten het zien in gedrag: boosheid, teruggetrokken zijn, lichamelijke klachten of onrust. Soms lijken ze zich aan te passen en ‘gewoon door te gaan’, maar vanbinnen dragen ze een gemis waar ze zelf nog geen woorden voor hebben.

Wat helpt?

Het helpt om het verdriet van je kind te erkennen. Zeg dat je ziet dat het moeilijk is. Niet wegpoetsen, maar luisteren. Open gesprekken waarin alle gevoelens er mogen zijn. En duidelijk maken dat het niet hun taak is om te kiezen of te zorgen voor de emoties van hun ouders. Want ook als een kind twee huizen heeft, klopt hun hart nog steeds voor allebei. En dat hart heeft ruimte nodig voor rouw én verbinding.

Na het verlies van een partner verandert je wereld ingrijpend. Alles voelt anders: je dagelijks leven, je toekomstbeeld, je relaties. En ergens, vaak onverwacht, komt er een moment waarop er weer ruimte komt voor verbinding. Voor nieuwe liefde. Maar die mogelijkheid roept niet alleen hoop en verlangen op. Vaak komt het ook met een flinke lading schuldgevoel, verwarring en onzekerheid. Mag dit al? Doe ik mijn overleden partner hiermee tekort? En wat vinden anderen daarvan?

Schuldgevoel en innerlijke strijd

Veel mensen die een nieuwe liefde ontmoeten na verlies, voelen zich schuldig. Alsof ze hun vorige partner verraden. Of ze vragen zich af wat anderen zullen denken: “Dat gaat wel heel snel”, “Was het dan geen echte liefde?” Zulke opmerkingen zorgen ervoor dat rouwenden hun gevoelens onderdrukken of verbergen. Maar liefde voor een nieuwe partner betekent niet dat je je vorige liefde vergeet. Je hoeft niet te kiezen. Liefde kan naast elkaar bestaan.

De omgeving heeft vaak een mening

Helaas is onze maatschappij nog niet zo goed in omgaan met complexe emoties. Nieuwe liefde na verlies wordt soms bekeken met een impliciete ‘wachttijd’ in het hoofd. Terwijl rouw geen klok kent, en ook geen vaste volgorde. Mensen mogen opnieuw beginnen op hún moment. Of dat nu na zes maanden is of pas na jaren.

Ruimte maken voor liefde én rouw

De kunst is misschien niet om ‘verder te gaan’, maar om te leren leven met het verlies én met wat er nieuw ontstaat. De liefde voor je overleden partner is geen obstakel voor een nieuwe relatie, maar maakt deel uit van wie je bent. Een nieuwe partner hoeft dat niet weg te nemen, maar mag ernaast bestaan. In een open, eerlijk gesprek kan daar vaak meer ruimte voor zijn dan je denkt.

Mag het al?

Die vraag kun je eigenlijk alleen zelf beantwoorden. Er is geen goed of fout moment, geen universeel oordeel. Wat telt is dat jij luistert naar je hart. Want liefde is geen verraad, maar een teken dat het leven, ondanks alles, verder stroomt.

Niet iedereen huilt. Niet iedereen praat veel over verlies. En niet iedereen past in het beeld dat we vaak hebben van iemand die rouwt. Het lijkt soms alsof er geen verdriet is, maar dat betekent niet dat het verdriet ook echt ontbreekt. Veel mensen dragen hun rouw van binnen, stil en onzichtbaar. Voor de buitenwereld lijken ze ‘sterk’, maar vanbinnen is er verwarring, pijn en leegte.

Het beeld van ‘sterk zijn’

Onze maatschappij prijst mensen die “zich goed houden”, “sterk blijven” of “positief denken”. Er wordt zelden gevraagd naar wat er echt speelt onder die rustige buitenkant. Daardoor voelen veel mensen die niet zichtbaar rouwen zich onbegrepen. Alsof hun verdriet minder telt, of ze het niet goed doen. Ze krijgen opmerkingen als: “Je bent zo krachtig” of “Je pakt het goed op”. Dat is goed bedoeld, maar hierdoor kan de eenzaamheid juist vergroten. Want hoe kun je steun krijgen, als niemand ziet dat je het moeilijk hebt?

Verborgen rouw

Verborgen rouw komt vaak voor bij mensen die van jongs af aan hebben geleerd emoties te verbergen, bij ouders die willen ‘doorgaan’ voor hun kinderen, of bij mensen in werkomgevingen waar weinig ruimte is voor kwetsbaarheid. Soms is het verdriet zó groot, dat er simpelweg geen woorden voor zijn. Of de tranen zitten diep, verstopt onder een beschermlaag. Zeker nu de zomervakantie zich aandient is de rouw soms nog meer verborgen en onzichtbaar.

Jouw verlies mag er zijn

Erkenning is een eerste stap. Weten dat rouw zich op allerlei manieren uit en dat elke vorm legitiem is. Misschien huil je niet, maar voel je het in je lichaam: vermoeidheid, onrust, concentratieproblemen. Misschien heb je een kort lontje, of trek je je juist terug. Dát is rouw.

Probeer woorden te vinden, al zijn het er maar een paar. Of zoek andere vormen van expressie: schrijven, wandelen, creatieve uitingen. En durf te delen, ook als het moeilijk is. “Ik voel het wel, maar ik kan er niet over praten”. Dat alleen al kan deuren openen.

Rouw heeft geen vaste vorm. Er is geen goede of foute manier. Je hoeft het niet uit te leggen, te bewijzen of te presteren. Je mag rouwen zonder schaamte. Ook als je geen tranen laat, mag jouw verlies er zijn. En jij ook, precies zoals je bent.

Rouwen doe je niet alleen. Als je samen leeft, samen liefhebt, dan raakt verlies jullie allebei. Toch zorgt samen rouwen niet automatisch voor verbinding. Soms trekt het verdriet juist een muur op tussen mensen die elkaar hard nodig hebben. In de blogserie “Rouw in relatie – Wat verlies doet met verbinding” gaan we op zoek naar hoe rouw invloed heeft op relaties en hoe je de weg naar elkaar kunt blijven vinden, ook als het moeilijk wordt.

Als rouw tussen jullie in komt te staan

Jullie hebben samen iets of iemand verloren. Misschien een kind, een ouder, een toekomst die je samen voor ogen had. Het verdriet is er bij jullie allebei, maar het uit zich op totaal verschillende manieren. Ongemerkt raken jullie elkaar misschien langzaam een beetje kwijt.

Iedereen rouwt anders

De één praat, de ander zwijgt. De één wil terug naar het gewone leven, de ander zit vast in het gemis. Het zijn geen fouten, het is geen onwil…het is rouw. Maar als je elkaars manier van rouwen niet herkent, kan het voelen alsof je er alleen voor staat. En dat maakt het extra zwaar.

Soms komt er wrijving: Waarom huil jij niet? Waarom kun jij weer lachen terwijl ik nog vastzit? Het zijn vragen die eigenlijk zeggen: Ik snap je niet. En ik mis je.

Elkaar kwijt zijn, is niet het einde

Dat je elkaar even niet begrijpt, is normaal. Het betekent niet dat er iets stuk is. Rouw maakt alles rauw en verwarrend. Wat helpt, is stoppen met invullen en beginnen met vragen. Hoe is het voor jou vandaag? Wat heb jij nodig?

En soms hoef je niet eens te praten. Samen stil zijn, een arm om iemand heen, of een wandeling zonder woorden kan genoeg zijn om weer iets van verbinding te voelen.

Samen verder, ieder op zijn eigen manier

Je hoeft niet op dezelfde manier te rouwen om samen verder te kunnen. Het begint met erkenning: dit is ook jouw verlies, op jouw manier. En ik ben er. Juist als het even schuurt, kun je proberen om zacht te blijven. Lief voor jezelf én voor elkaar.

Je hoeft het niet perfect te doen. Samen zoeken, samen struikelen, samen weer opstaan. Dat is al genoeg.


Wil je verder lezen over rouw in relatie en wat verlies doet met verbinding? Lees dan “Rouw in relatie (deel 2): Wat kinderen voelen als ouders verdriet hebben”. Een blog over wat kinderen voelen als ouders verdriet hebben. En over hoe je samen verbonden kunt blijven. 


In een gezin waarin een groot verlies heeft plaatsgevonden, of waar langdurige ziekte een gezinslid treft, verschuift de aandacht vaak vanzelfsprekend naar degene die het meest zichtbaar lijdt. Dat kan een ouder zijn die ernstig ziek is, een broer of zus die intensieve zorg nodig heeft, of het verdriet van een ander gezinslid dat alles overschaduwt. En dan is daar soms dat ene kind: stil, behulpzaam, rustig. Het kind dat zich aanpast, dat geen extra aandacht vraagt. Het ‘vergeten’ kind.


Onzichtbaar worden om te ontzorgen


“Vergeten” kinderen voelen haarfijn aan dat hun ouders of verzorgers overvraagd zijn. Ze besluiten vaak onbewust dat ze geen extra “last” willen zijn. Ze houden hun gevoelens binnen, stellen weinig eisen, doen extra hun best op school of in het huishouden. Van buitenaf lijkt het alsof ze het goed doen, alsof ze juist krachtig en zelfstandig zijn. Maar onder die aanpassing zit vaak een diep verlangen naar gezien en gehoord worden.


Rouwen in stilte


Net als andere gezinsleden maken deze kinderen ook hun eigen rouwproces door. Alleen gebeurt dat vaak in stilte, zonder ruimte voor hun eigen emoties. Ze willen hun ouders niet belasten met nog meer verdriet. Daardoor missen ze niet alleen de erkenning van hun gevoelens, maar ook de steun die ze zo hard nodig hebben om te kunnen verwerken wat er speelt.


De lange schaduw van onzichtbaarheid


Als een kind langdurig leert dat zijn of haar gevoelens minder belangrijk zijn dan die van anderen, kan dat een diepe indruk achterlaten. Het ontwikkelen van een identiteit, zelfvertrouwen en het vermogen om later gezonde relaties aan te gaan, kan daardoor verstoord raken. Het risico bestaat dat deze kinderen zichzelf blijven wegcijferen, ook in volwassen relaties.


Hoe kun je het vergeten kind wél zien?


Het begint met opmerkzaamheid. Zie je een kind dat nooit klaagt, altijd meewerkt, en nooit iets voor zichzelf lijkt te willen? Vraag je dan af: wat zit daaronder? Nodig het kind uit om te delen hoe het zich voelt, ook al lijkt het ogenschijnlijk rustig. Geef ruimte aan emoties, zonder oordeel of haast om het op te lossen.


Plan een-op-een momenten in, hoe klein ook. Laat merken dat je het kind ziet, hoort en waardeert. Benoem dat het zwaar kan zijn om in de schaduw van verdriet of ziekte te staan. Door erkenning te geven, door nabij te zijn, geef je het kind iets terug dat van levensbelang is: het gevoel dat het er echt toe doet.


In de wereld van de klinische zorg draait veel om richtlijnen, protocollen en evidence-based handelen. Dat is begrijpelijk, want structuur en duidelijkheid zijn essentieel in een medische omgeving. Maar wat als je werkt met mensen die zich in de meest kwetsbare fase van hun leven bevinden? Wat als je te maken krijgt met verlies, rouw, angst of onzekerheid? Dan merk je al snel dat er iets ontbreekt in die nauwkeurig uitgestippelde aanpak: de E van Emotie.


Emotie past niet in een protocol

In de opleidingen tot arts, verpleegkundige of andere zorgprofessional ligt de nadruk op kennis en kunde. Maar omgaan met emoties, van jezelf én van de ander, krijgt vaak nauwelijks aandacht. Veel professionals voelen zich daardoor ongemakkelijk, onzeker of zelfs machteloos wanneer iemand tegenover hen breekt in verdriet. De neiging is dan om terug te grijpen op het protocol: meten, regelen, door.

De kracht van verbinding

Maar juist in de momenten waarop verdriet groot is, verlangen mensen naar verbinding. Naar een hand op hun schouder, een luisterend oor, iemand die even blijft zitten zonder direct iets te willen fixen. Juist dan is het vermogen om er echt te kunnen zijn van onschatbare waarde. En dat vraagt om meer dan kennis. Het vraagt om menselijkheid.

Een pleidooi voor meer ruimte

De professionele zorg heeft behoefte aan een nieuwe balans. Waar kennis en vaardigheden hand in hand gaan met empathie en emotionele aanwezigheid. Waar ruimte is voor het niet-weten, voor het verdriet, voor het stilvallen. Pas dan kunnen we écht zorg bieden die helend is. Laten we de E van Emotie opnieuw een plek geven in de zorg. Want zonder emotie missen we het hart van het werk.