Tag Archief van: verliesbegeleiding

Het lichaam als dagboek van rouw

Rouw zit niet alleen in je hoofd of in tranen die stromen. Verdriet gaat vaak dieper: het nestelt zich in je lichaam. Zowel kinderen als volwassenen vertellen hun verhaal via hun lijf. Denk aan buikpijn, hoofdpijn, gespannen spieren, spierpijn, slecht slapen, misselijk of gedrag dat plots verandert. Het lichaam schrijft mee in het dagboek van verlies, juist op momenten dat woorden nog ontbreken.

Bij kinderen: buikpijn en terugval

Kinderen die rouwen laten hun verdriet vaak zien met hun lichaam. Een kind dat elke dag buikpijn heeft, wakker wordt met hoofdpijn of ineens slecht slaapt, kan zomaar bezig zijn met verlies. Soms vallen ze terug in gedrag dat eigenlijk voorbij was, zoals bedplassen of steeds vast willen houden aan een ouder. Het is geen lastig gedrag, maar een roep om veiligheid en geborgenheid in een wereld die wankel voelt.

Bij volwassenen: spanning en uitputting

Ook volwassenen dragen rouw met hun lichaam mee. Een gespannen rug, hartkloppingen, slapeloze nachten of dat onrustige gevoel dat maar niet weggaat. Je kunt je moe en leeg voelen, of merken dat concentreren ineens veel moeilijker is. Het zijn allemaal manieren waarop het lichaam zegt: “Ik heb verdriet, ik probeer dit te dragen.”

Signalen die vaak gemist worden

Omdat rouw zo onzichtbaar is, zien we deze signalen vaak niet voor wat ze zijn. Bij kinderen denken we snel aan schoolstress of een fase, bij volwassenen aan werkdruk of lichamelijke klachten. Maar soms zegt het lichaam simpelweg: “Ik mis iemand.”

Wat helpt?

Het belangrijkste is om deze signalen serieus te nemen. Niet wegduwen, maar erkennen dat dit óók rouw is. Rust en voorspelbaarheid bieden, nabijheid zoeken en de spanning een uitweg geven. Voor volwassenen kan bewegen, schrijven, tekenen/kleuren of bewust ademhalen helpen. Voor kinderen juist spelen, knuffelen of een klein ritueel.

Het lichaam liegt niet

Of je nu kind bent of volwassene: rouw zoekt altijd een weg. En als woorden er niet zijn, neemt het lichaam die taak over. Door te luisteren naar die signalen, geef je verdriet de ruimte. En pas dan kan er langzaam weer wat lucht en licht ontstaan.

Twee huizen, één hart – Rouw na scheiding

Rouw gaat niet alleen over overlijden. Ook het uit elkaar vallen van een gezin is voor kinderen een vorm van verlies. Een verlies dat vaak niet wordt herkend als rouw, maar wel degelijk diepe sporen kan achterlaten.

Wanneer ouders uit elkaar gaan, verandert voor een kind de hele wereld. Wat ooit één veilige basis was, wordt opgesplitst in twee huizen. Het doet pijn om elke keer weer afscheid te moeten nemen van één van de ouders. Zelfs als de scheiding ‘goed geregeld’ is, kan het voelen alsof ze steeds iets of iemand missen.

Schuld, verwarring en loyaliteit

Kinderen kunnen worstelen met schuldgevoelens: “Had ik iets anders moeten doen?”. Ze voelen zich soms verscheurd tussen beide ouders en proberen iedereen tevreden te houden. Ze willen geen kant kiezen, maar krijgen onbedoeld toch te maken met spanningen. Deze loyaliteitsconflicten zijn zwaar, vooral als er weinig ruimte is om hun gevoelens te uiten.

Onzichtbare rouw

De rouw die kinderen voelen bij een scheiding is vaak onzichtbaar. Kinderen uiten hun verdriet niet altijd met woorden, maar laten het zien in gedrag: boosheid, teruggetrokken zijn, lichamelijke klachten of onrust. Soms lijken ze zich aan te passen en ‘gewoon door te gaan’, maar vanbinnen dragen ze een gemis waar ze zelf nog geen woorden voor hebben.

Wat helpt?

Het helpt om het verdriet van je kind te erkennen. Zeg dat je ziet dat het moeilijk is. Niet wegpoetsen, maar luisteren. Open gesprekken waarin alle gevoelens er mogen zijn. En duidelijk maken dat het niet hun taak is om te kiezen of te zorgen voor de emoties van hun ouders. Want ook als een kind twee huizen heeft, klopt hun hart nog steeds voor allebei. En dat hart heeft ruimte nodig voor rouw én verbinding.

Nieuwe liefde na verlies…mag dat al?

Na het verlies van een partner verandert je wereld ingrijpend. Alles voelt anders: je dagelijks leven, je toekomstbeeld, je relaties. En ergens, vaak onverwacht, komt er een moment waarop er weer ruimte komt voor verbinding. Voor nieuwe liefde. Maar die mogelijkheid roept niet alleen hoop en verlangen op. Vaak komt het ook met een flinke lading schuldgevoel, verwarring en onzekerheid. Mag dit al? Doe ik mijn overleden partner hiermee tekort? En wat vinden anderen daarvan?

Schuldgevoel en innerlijke strijd

Veel mensen die een nieuwe liefde ontmoeten na verlies, voelen zich schuldig. Alsof ze hun vorige partner verraden. Of ze vragen zich af wat anderen zullen denken: “Dat gaat wel heel snel”, “Was het dan geen echte liefde?” Zulke opmerkingen zorgen ervoor dat rouwenden hun gevoelens onderdrukken of verbergen. Maar liefde voor een nieuwe partner betekent niet dat je je vorige liefde vergeet. Je hoeft niet te kiezen. Liefde kan naast elkaar bestaan.

De omgeving heeft vaak een mening

Helaas is onze maatschappij nog niet zo goed in omgaan met complexe emoties. Nieuwe liefde na verlies wordt soms bekeken met een impliciete ‘wachttijd’ in het hoofd. Terwijl rouw geen klok kent, en ook geen vaste volgorde. Mensen mogen opnieuw beginnen op hún moment. Of dat nu na zes maanden is of pas na jaren.

Ruimte maken voor liefde én rouw

De kunst is misschien niet om ‘verder te gaan’, maar om te leren leven met het verlies én met wat er nieuw ontstaat. De liefde voor je overleden partner is geen obstakel voor een nieuwe relatie, maar maakt deel uit van wie je bent. Een nieuwe partner hoeft dat niet weg te nemen, maar mag ernaast bestaan. In een open, eerlijk gesprek kan daar vaak meer ruimte voor zijn dan je denkt.

Mag het al?

Die vraag kun je eigenlijk alleen zelf beantwoorden. Er is geen goed of fout moment, geen universeel oordeel. Wat telt is dat jij luistert naar je hart. Want liefde is geen verraad, maar een teken dat het leven, ondanks alles, verder stroomt.

Scholen en rouw: Met alleen een cursus kom je er niet


Rouw is een onderwerp dat we vaak liever uit de weg gaan, zeker binnen het onderwijs. Toch krijgen vrijwel alle scholen vroeg of laat te maken met een leerling die rouwt. Of het nu gaat om het verlies van een ouder, een grootouder, een broertje of zusje, of zelfs een klasgenoot – de impact is groot. Veel scholen proberen hierop voorbereid te zijn door een cursus of training te volgen, maar rouw laat zich niet vangen in een standaard protocol. Met alleen een cursus kom je er niet. Rouw draat een leerling zijn hele schoolcarrière mee en wanneer er bij een andere leerling of leerkracht iets gelijks voordoet wordt de rouw weer extra aangeraakt.


Rouw is geen vast stappenplan


Een cursus over rouw biedt waardevolle handvatten, maar rouw is voor iedereen anders. Elk kind rouwt op zijn eigen manier en tempo. Sommigen zoeken afleiding, anderen trekken zich terug. Er is geen standaardreactie, en dat maakt het lastig voor scholen om precies te weten hoe ze moeten handelen. Een vaste aanpak werkt niet. Wat wél werkt, is een open en flexibele houding waarin ruimte is voor het individuele proces van een leerling. Niet alleen wanneer de rouw actueel is maar ook wanneer het goed gaat met de leerling.


De rol van de school


Scholen spelen een belangrijke rol in de ondersteuning van rouwende leerlingen.Een veilige omgeving, begripvolle leerkrachten en een cultuur waar gevoelens besproken mogen worden zijn enorm waardevol in het rouwproces. Om zich daar goed op voor te bereiden, hebben scholen en leerkrachten meer nodig dan enkel theoretische kennis. Het vraagt om bewustzijn, empathie en vooral de bereidheid om het gesprek aan te gaan – keer op keer, ook lang nadat de eerste schok voorbij is. Ook midden in een rekenles of taalles als de rouw zomaar ineens naar boven komt, dan kan je het niet parkeren en eerst de rekenles willen afmaken.


Hoe kan een school écht helpen?

– Luisteren zonder te willen oplossen: Rouw is geen probleem dat gefikst kan worden, maar een proces dat erkend wil worden met name op de momenten dat het eigenlijk niet uitkomt (in de reken of taalles bijv)

– Ruimte geven aan emoties: Een kind mag verdrietig zijn, boos, afgeleid of zelfs lachen tussendoor – alles is normaal.

– Blijven checken: Niet alleen in de eerste weken, maar ook na maanden of zelfs jaren nog vragen hoe het gaat en stilstaan dat bij elk nieuwe verlies het oude weer getriggerd kan worden.

– Een rouwvriendelijke schoolcultuur creëren: Waar verlies bespreekbaar is en kinderen zich gesteund voelen door zowel leerkrachten als klasgenoten. Waar kinderen leren over emoties en hoe je deze kan reguleren.


Een doorlopende inspanning


Een cursus kan een mooie basis zijn, maar het belangrijkste is wat er daarna gebeurt. Rouwondersteuning vraagt om een voortdurende inspanning en een cultuur waarin verlies en verdriet niet weggestopt worden, maar er mogen zijn. Pas dan kan een school een echte steunpilaar zijn voor rouwende kinderen.

De dood is doodnormaal


De dood is een onderwerp waar we vaak liever niet aan denken. Toch is het een onlosmakelijk deel van ons leven. Zodra we geboren worden, weten we dat de dood uiteindelijk zal komen. Waarom voelt het dan zo ongemakkelijk om erover te praten? Zeker met kinderen, die met een natuurlijke nieuwsgierigheid vragen stellen over wat de dood betekent. In deze blog ontdek je hoe je op een open, simpele en soms luchtige manier met je kinderen over de dood kunt praten.
De nieuwsgierigheid van een kind

De nieuwsgierigheid van een kind


Waar volwassenen de dood vaak associëren met verdriet en verlies, zien kinderen het eerder als een raadsel. Ze stellen vragen als: “Wat gebeurt er als je doodgaat?” of “Doet doodgaan pijn?” Deze nieuwsgierigheid biedt een prachtige kans om eerlijk en open te praten. Door antwoorden simpel te houden en kinderen ruimte te geven voor hun eigen ideeën, help je hen begrijpen dat de dood erbij hoort.

Breek het ijs met een grapje


Het bespreken van de dood hoeft niet zwaar te zijn. Humor kan juist heel krachtig zijn. Stel, je kind zegt: “Misschien word ik een sterretje als ik doodga.” Dan kun je daar luchtig op reageren met: “Hopelijk ga je niet te fel schijnen, anders kan ik niet slapen.” Humor haalt de spanning weg en maakt ruimte voor verbondenheid.

Gebruik momenten uit het dagelijks leven


Het bespreken van de dood hoeft niet ingewikkeld of groot te zijn. Gebruik dagelijkse situaties als aanleiding. Vind je een dood vogeltje in de tuin? Vraag je kind wat het denkt dat er gebeurd is en maak er een klein ritueel van, zoals het begraven van het vogeltje en het planten van een bloemetje. Zulke momenten helpen kinderen begrijpen dat afscheid nemen normaal is en een ruimte en aandacht mag krijgen.

Hulpmiddelen: boeken en films


Er zijn tal van kinderboeken en films die helpen om het gesprek op gang te brengen. Denk aan Coco, Bambi of De Leeuwenkoning. Ook boeken zoals Wat als verdriet op bezoek komt of Toverdruppels bieden laagdrempelige manieren om emoties bespreekbaar te maken.

Een waardevolle levensles

Door de dood bespreekbaar te maken, geef je je kinderen een belangrijke les: leven en dood horen bij elkaar. Laat vragen toe, omarm stiltes, wees eerlijk en durf humor in te zetten. Zo geef je je kind niet alleen antwoorden, maar ook een gevoel van verbondenheid en begrip.

Benieuwd naar meer tips en inspiratie over dit onderwerp? Luister dan naar mijn podcast aflevering ‘Doodnormaal’ waarin ik dieper in ga op hoe je de dood een natuurlijke plek kunt geven in je gezinsleven.

Toestemming om te rouwen

Rouwen is een van de moeilijkste processen die we als mens kunnen doorlopen. Het voelt soms als een gevecht: tegen de pijn, de emoties en de onvermijdelijke leegte die het verlies achterlaat. Maar wat gebeurt er als je stopt met vechten en jezelf toestemming geeft om te rouwen? Wanneer je ruimte maakt voor wat je voelt, in plaats van het weg te duwen? 

Vechten tegen rouw 

Na een verlies willen we vaak controle houden. In de chaos aan emoties proberen we door te gaan en sterk te zijn. Emoties proberen we zoveel mogelijk te onderdrukken in de hoop dat het verdriet vanzelf weggaat. Maar rouw werkt niet zo. Het is geen proces dat je kunt overslaan of vermijden. Hoe harder je ertegen vecht, hoe zwaarder het voelt. De emoties stapelen zich op en zoeken uiteindelijk toch een uitweg, vaak op onverwachte momenten. 

Geef jezelf toestemming om te voelen

Wat gebeurt er als je jezelf toestemming geeft om te rouwen? Als je stopt met het onderdrukken van je verdriet en ruimte maakt voor wat er is? Rouw bestaat uit veel verschillende emoties: verdriet, boosheid, schuld, angst, en soms zelfs opluchting. Dat kan verwarrend zijn. Maar juist door die emoties toe te laten, geef je jezelf de kans om te helen.  

Toestemming geven betekent niet dat het verdriet opeens verdwijnt. Het betekent dat je het accepteert als onderdeel van je leven. Het betekent dat je mag huilen, dat je boos mag zijn, en dat je het even niet hoeft te weten. Je mag voelen wat je voelt, zonder oordeel. 

Ruimte voor emoties

Misschien denk je dat door je verdriet toe te laten, het alleen maar erger wordt. Maar het tegenovergestelde is vaak waar. Als je je emoties de ruimte geeft, zul je merken dat ze na verloop van tijd milder worden. Het verdriet wordt zachter, de scherpe randjes vervagen, en er ontstaat langzaam ruimte voor andere gevoelens: liefdevolle herinneringen, momenten van rust en soms zelfs dankbaarheid voor wat er was.

Stop met vechten

Rouwen en huilen zijn geen tekenen van zwakte. Het zijn juist een tekenen van moed. Het betekent dat je de realiteit onder ogen durft te zien, hoe pijnlijk die ook is. Door te stoppen met vechten tegen je emoties, geef je jezelf de kans om verder te komen. Je hoeft het niet alleen te doen en je hoeft ook niet alles in één keer te verwerken. Stap voor stap mag je voelen, helen en weer ademhalen.  

Mag jij van jezelf rouwen?

Rouw verandert alles

Wanneer je terugkijkt op je leven tot nu toe, zul je zien dat er veel dingen veranderd zijn. Gezinsuitbreiding, een nieuwe baan, verhuizing, ziekte, verlies… Die verandering voelt nu misschien als ‘gewoon’, maar is destijds vast niet ongemerkt voorbij gegaan. Grotere veranderingen gaan namelijk zelden vanzelf. Zeker niet als je een groot verlies hebt ervaren zoals het verlies van iemand waar je veel van houdt.

Als een kiezel in je schoen

Stel je voor dat je een kiezel in je schoen hebt. Bij elke stap voel je hem drukken, klein maar onontkoombaar. Dat is hoe rouw vaak voelt. Elke stap die je zet, herinnert je eraan dat het leven niet meer hetzelfde is. Toch geloof ik dat je zelfs met die kiezel in je schoen een weg kunt vinden om verder te gaan. Hoe? Dat kun jij alleen bepalen. Jij bent immers de enige die weet hoe het voelt. Het is daarom belangrijk om jezelf de ruimte te geven om te rouwen op jouw manier, zonder je zorgen te maken over wat anderen denken of verwachten. 

Verandering komt van binnenuit

Rouw dwingt ons vaak tot verandering, of we nu willen of niet. Je leert opnieuw hoe je moet leven in een wereld die niet meer compleet voelt. Dat proces is niet gemakkelijk, maar het begint met geloven in jezelf. Verandering hoeft niet groot of meeslepend te zijn. Soms is het een kleine stap: een dag beginnen zonder schuldgevoel, een moment van rust vinden in een storm van verdriet, of voor het eerst in lange tijd hardop lachen. Elke stap, hoe klein ook, brengt je dichter bij een nieuw evenwicht. 

Geloof in je eigen (veer)kracht 

Als rouw- en verliesbegeleider geloof ik in jouw (veer)kracht. Ik weet dat je meer aankunt dan je misschien denkt. Zelfs met die kiezel in je schoen kun je een pad vinden dat voor jou werkt. Het verlies blijft altijd een deel van je leven. Het gaat dus niet om het verwijderen van de kiezel, maar om het leren lopen ondanks de pijn. Dat mag je doen op jouw manier. Jij bent degene die het verschil maakt. Jij hebt de kracht om, stap voor stap, te leren leven met je verlies.


Ik geloof in jou. Geloof jij ook in jezelf? 

Levend verlies: Het voelt  zo oneerlijk!

Een kijkje in de keuken van rouw- en verliesbegeleiding bij De Kinderhoeksteen:

Zeventien jaar ben je. En chronisch ziek. Zo oneerlijk! Leeftijdsgenoten staan volop in het leven, ronden de middelbare school af, kiezen een vervolgstudie en dromen over op kamers wonen. Hoe jouw toekomst eruit gaat zien? Je hebt geen idee. Het is heftig om steeds meer te beseffen dat je niet beter kan worden. Je hebt geen idee wat je moet met je emoties, met je leven, met je toekomst. Het is één grote mix van chaos en onzekerheid. Logisch dat je je afvraagt wat het allemaal waard is, waar je het voor doet. Het leven raast aan je voorbij terwijl jouw wereld een stuk kleiner is geworden.

De tijd van je leven? Niet dus!

Je tienertijd zou de tijd van je leven moeten zijn. Een periode waarin je de wereld gaat ontdekken, met al zijn uitdagingen en verleidingen. En dan bedoel ik niet de uitdagingen die jíj nu op je pad hebt gekregen. Je hebt nergens energie voor en terwijl we samen aan tafel zitten vecht je tegen je verdriet. Maar je tranen mogen er zijn. Laat ze maar komen. Je hoeft het niet allemaal te weten. En je stuurloos en eenzaam voelen is niet meer dan normaal. Want welke zeventienjarige weet hoe je om moet gaan met een chronische ziekte?

Rouwen om alles wat je niet gaat meemaken

Als rouw- en verliesbegeleider loop ik elke week een stukje mee met veel verschillende mensen. Gezinnen waarbij een ouder is overleden, ouders die een kind zijn verloren en geliefden die hun wederhelft voor altijd moeten missen. 

Ook bij chronische ziekte hoort een rouwproces. Rouw om alles wat jij moet laten, terwijl een ander het wel kan. Rouw om alle dromen die je los moet laten, dingen die je zo graag had willen doen, meemaken en ervaren. We noemen het ‘levend verlies’. Het is een zoektocht naar betekenis en ingeving. Een rouwreis die net zo uniek is als ieder ander pad van rouw.


Heb jij in je leven te maken met rouw om het verlies van een dierbare? Of heb je te maken met levend verlies? Dan loop ik graag een stukje met je mee. Neem gerust vrijblijvend contact op.

Rouw op de werkvloer

Iemand verliezen waar je veel van houdt, heeft impact op elk onderdeel van je leven. Wanneer je na het overlijden van een dierbare weer aan het werk gaat, neem je het verdriet en de rouw met je mee. Een pittige uitdaging voor degene die rouwt, maar ook voor collega’s en werkgevers lang niet altijd gemakkelijk. […]

Lees meer

Doet doodgaan pijn? – Hoe je deze vraag kunt beantwoorden voor je kinderen

Een van de meest uitdagende aspecten van het ouderschap is het omgaan met de moeilijke vragen die kinderen stellen. Een vraag die vaak naar voren komt en die ons als ouders soms met een brok in de keel achterlaat, is: “Doet doodgaan pijn?” Het beantwoorden van deze vraag kan een emotionele achtbaan zijn, maar het is belangrijk om eerlijk en begripvol te zijn terwijl we onze kinderen helpen een beter begrip van de dood te ontwikkelen.

Wees eerlijk, maar eenvoudig

Kinderen hebben recht op eerlijke antwoorden, maar ze hebben ook behoefte aan informatie die past bij hun leeftijd en begripsniveau. Gebruik eenvoudige bewoordingen en vermijd te veel details die ze mogelijk niet kunnen begrijpen.

Wat is pijn?

Voordat we de vraag beantwoorden, is het nuttig om het concept van pijn uit te leggen aan onze kinderen. We kunnen voorbeelden gebruiken van kleine pijntjes die ze hebben ervaren, zoals het stoten van hun teen of het hebben van een kiespijn. Leg uit dat wanneer mensen doodgaan, hun lichaam stopt met werken. Hierdoor voelen ze geen pijn meer. Leg uit dat als iemand ziek of gewond is voordat ze sterven, ze misschien wel pijn hebben gehad voordat ze overleden zijn, maar dat ze zich nu niet meer ongemakkelijk voelen.

Alle emoties mogen er zijn

Herinner je kind eraan dat het normaal is om verdrietig te zijn als we afscheid moeten nemen van iemand van wie we houden. Moedig hen aan om hun gevoelens te uiten en laat hen weten dat ze altijd met jou kunnen praten als ze vragen hebben of zich verdrietig voelen. Ook jij als ouder mag emoties laten zien. Zo leer je je kinderen dat ze deze niet weg hoeven te stoppen. Als je daarbij ook kunt laten zien of benoemen hoe jij jezelf weer reguleert en kalmeert, kunnen ze daar ook weer van leren.

Geef je kinderen, na het beantwoorden van de vraag, tijd en ruimte om meer vragen te stellen als ze die hebben. Het kan zijn dat ze later nog vragen hebben naarmate ze meer over het onderwerp nadenken, dus wees geduldig en begripvol.

Vind de weg in het land van rouw

Het beantwoorden van vragen over de dood kan voor ons als ouders net zo moeilijk zijn als voor onze kinderen om ze te stellen. Maar door eerlijkheid, begrip en openheid te tonen, kunnen we onze kinderen helpen deze moeilijke concepten te begrijpen en hen troost bieden in tijden van verdriet. Is rouw een heel actueel onderwerp in jullie gezin en kom je er samen even niet uit? Dan is het ook helemaal ok om hulp te vragen. Dat kan in je sociale netwerk zijn of bij een professional. Als rouw- en verliesbegeleider loop ik graag een tijdje met jullie mee om de weg te vinden in het land van rouw. Heb je daar behoefte aan? Neem dan vrijblijvend contact op om te kijken wat ik voor jullie kan betekenen.

Contact

Swalmdal 1
3894 BK Zeewolde

06 – 295 571 16
Sabina@dekinderhoeksteen.nl

De Kinderhoeksteen

KvK: 628 728 50
BIG nummer: 190 619 789 30

Algemene voorwaarden
Privacy verklaring